İnsanlık yeni bir devrimin eşiğinde...

Aslında DNA’da bazı bölgelerin tekrar ettiği 1987’de ilk olarak bulunmuş, sonra bunun bakteriler ve virüslerden tutun da insan hücrelerine kadar DNA’nın olduğu her yerde görüldüğü fark edilmişti.

2002 yılından beri CRISPR adı verilen bu yeni durumun ve ona uygun teknolojinin insanlık yararına nasıl kullanılabileceği, bu sayede bazı hastalıkların tedavisinin mümkün olup olmayacağı araştırılıyor. Türkiye’de de bu konuda çalışan biyolog, doktor ve kimyacılar var.

CRISPR adı verilen gen bölgesiyle ilgili DNA bölümlerine ‘CAS’ adı veriliyor ve bu bölümlerin hücrede ne işe yaradığı tek tek ayırt edilmeye, belirlenmeye çalışılıyor. Şimdilik bunların hücrenin veya organizmanın bağışıklık sistemiyle olan bağlarının önemli miktarı belirlendi bile.

ANAHTAR T-HÜCRELERİNDE

İnsan vücudunun kendi bağışıklık sisteminin en önemli parçası T-hücreleri adını taşıyor. Mesela kanserli hücre, kendi DNA’sında T-hücrelerini tanıyan ve onları aldatıp kendini zararsız gösteren bir değişime uğramış hücre. Öbür türlü, T-hücresi kanserli hücreyi tanıyor ve zaten onu öldürüp vücut dışına atıyor.

Peki ne yapılabilir de T-hücrelerinin kanserli hücreyi tanıması sağlanabilir?

Bir de tersi var: Ne yapılabilir de kanserli hücrenin T-hücrelerini aldatmasının önüne geçilebilir?

Bu birbirinin tersi olan ama aynı neticeyi, yani kanserin vücudun kendisi tarafından yok edilmesi neticesini verecek olan yol, bugün kanserle savaş konusunda en merkezi konumlardan birini işgal ediyor. Dünyanın dört bir yanında bilimciler bu iki yoldan birini veya ikisini birden bulmak, üstelik bunu bütün kanser tipleri için ayrı ayrı bulmak üzere çalışıyorlar.

MEME KANSERİNDE BAŞARILI

Bazı başarılı uygulamalar var; örneğin kadınların baş düşmanı olan meme kanserinin en yaygın türü olan HER + geni taşıyan kanserler için geliştirilen bir biyolojik ilaç büyük başarı elde etti. (Bu ilaç yakın zamanda bizim Sağlık Bakanlığı’ndan da lisans aldı, yani Türkiye’de de meme kanseri hastaları bu ilaca ulaşabiliyor artık.)

Tabii T-hücrelerinin kanseri tanıması veya kanserin T-hücrelerinden gizlenmesinin önüne geçilmesi için bir başka yol da acaba CRISPR veya CAS sayesinde bir gen düzeltme ile bulunabilir mi?

Yani, genin bir bölgesini alıp yerine başka bir gen koymak, insan hücresinin DNA’sında ‘düzeltme’ yapmak bu soruların cevabına bizi ulaştırabilir mi?

İşte Amerika’da verilen araştırma izni bununla ilgili.

Şimdilik konu tedaviyle, kanserden kurtulmakla ilgili değil. Şu an araştırılan bu gen düzeltme teknolojisinin güvenli olup olmadığı, yani hastalarda (veya genetiği değiştirilen insanlarda) birtakım beklenmedik yan etkilere neden olup olmayacağı.

DNA’DA ÜÇ ‘DÜZELTME’

Pennsylvania Üniversitesi’nde bir grup tarafından yönetilecek olan deneyde melanoma, sarcoma veya myeloma hastası 18 kişinin T-hücreleri alınacak ve bu hücrelerdeki DNA üzerinde üç CRISPR değişikliği yapılacak:

1. Mevcut DNA’ya bir protein geni eklenecek ve böylece T-hücrelerinin kanseri saptamaları ve ona saldırmaları sağlanacak;

2. İkinci düzeltmede T-hücresi DNA’sındaki normal protein geni alınacak ve böylece ilk düzeltmede öngörülen işin yapılmasına engel olmasının önüne geçilecek;

3. T-hücresinde olan ve kanserli hücrelerin onu tanıyıp savunma geliştirmesine neden olan protein geni DNA’dan çıkarılacak.

X-MAN GERÇEK Mİ OLACAK?

Bir kez daha hatırlatayım, bu araştırmanın amacı, gen değişikliği tedavisinin güvenilir olup olmadığını anlamak, kanseri yenmek değil. Ama tedavinin bir yan etkisi görülmez, güvenli olduğu anlaşılırsa, insanlık kanser başta olmak üzere pek çok hastalığı yenmenin kenarına gelmiş olabilir.

Bu yöntem, yani DNA’ların değiştirilmesi pek çoğunuza korkutucu gelmiş olabilir. Düşünsenize bu yöntemin güvenli olduğu kanıtlanırsa, mutasyona uğrayıp insanüstü bazı yeteneklere sahip olmuş bir grubun anlatıldığı fantastik X-Man filmlerinde gördüklerinizin hiç değilse bir bölümü gerçek olabilir.

Genetiği değiştirilmiş organizmaya karşı olmak bir şey; genetiği değiştirilmiş insana karşı olmak başka...

Gelecek geldi bile.