Madde denemek Rus ruleti oynamak gibi

Erenköy AMATEM’e girdiğimiz andan itibaren hüzünlü bir sessizlik vardı... Binaların arasından geçerken gördüğüm renkler de öyleydi, soluduğumuz hava da... Doç. Dr. Rabia Hanım’ın odasına girince hüzün yerine umutla dolduk bir anda. İkiz annesi, 1976 yılında Elazığ’da doğmuş. 1999 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’den mezun olmuş. Psikiyatri uzmanlık eğitimini Bakırköy Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nde tamamlamış. Uzun yıllardır alkol ve madde kullanım bozuklukları ve adli psikiyatri üzerine çalışıyor. Yatarak tedavi gören alkol ve madde bağımlısı gençlerin yanına gidiyoruz. Hepsinin iyileşmeyi isteyen gözlerinin altında ağır bir hüzün var. Biri diyor ki “Gülben Abla 3 aylık bebeğimi bırakıp yattım buraya, kurtulacağım bu illetten”... Diğeri diyor ki “Hayatım karardı, iyi ki buraya geldim yattım”... İçeride resim ve el sanatları yaptıkları odaları geziyorum. Nasıl bir illet bu bağımlılık yapan her madde... Ne hayat kalıyor, ne aile, ne birlik. Bir de ÇEMATEM var hemen yan binamızda.
Orası da 5/18 yaş arası çocukların madde bağımlılıkları için hizmet veriyor. Büyük bir acı... Lütfen siz de okuyun ve Rabia Hanım’ın söylediklerini dikkate alın.

◊ Rabia Hanım, bağımlılığın tanımı nedir?
- Bağımlılık, kişinin ruhsal ve bedensel sağlığına ya da sosyal yaşamına zarar vermesine rağmen bir maddeyi kullanmaya karşı önlenemez bir istek duyması ve kullanmaya devam etmesi. İngilizcede ‘addiction’ diye tanımlanan bu kelime Latince “addictus” demek. Addictus ‘kişinin köle olması’ ve ‘kendini tutsak etmesi’ anlamındadır. Buna bir başka iradenin güdümü altına girme de diyebiliriz.

◊ Peki bu bir tercih midir?
- Bazıları için ilk uyuşturucu kullanımını bir tercih olarak değerlendirebiliriz. Ancak bazıları da hiç tercih etmediği bir durumun içerisinde buluverir kendini. İlk uyuşturucu kullanımını bir tercih olarak kabul etsek dahi tekrarlayan kullanımlardan sonra beyin devrelerinde bir tahribat oluşur. İşte bu tahribat kişinin maddeyi bırakma iradesini zayıflatır. Bir madde kullanıcısının bırakma yolunu tercih edebilmesi için de birtakım sağlam devrelere ihtiyacı vardır.

◊ Maddeyi deneyen, kullanan herkes bağımlı olur mu?
- Elbette böyle değil. Ancak bağımlılık, madde kullanımının en korkulan sonucudur. Bu sonucu bile bile deneyebilir misiniz maddeyi? Sentetik kannabinoid dediğimiz halk arasında ‘bonzai’ olarak bilinen madde bir laboratuvar çalışmasının ürünü. Bu çalışmayı yapan bilim insanı John W. Huffman çalışmalarının bu noktaya gelmesini büyük hayretle karşılıyor. Kendisi bu maddenin etkilerini en yakından bilen bir isim olarak diyor ki; “Bu maddeyi denemek Rus ruleti oynamak gibidir”. Kafanıza dayadığınız silahı çekmeye benzetiyor. Böylesine bir riski alır mısınız?

◊ Kimlerin bağımlılık riski daha fazladır?
- Maddeyi deneyen herkes için bağımlılık riski vardır. Aslında bakacak olursanız hiçbir bağımlı kullandığı maddeyi bir gün bağımlı olmak için kullanmaz. Ancak yine de birtakım biyolojik ve sosyal faktörler bağımlılık riskini artırabilir.

BAĞIMLILIĞIN BİRÇOK FAKTÖRÜ VAR

◊ Biyolojik ve sosyal faktörleri biraz açar mısınız?
- Bağımlılığının nedeni olarak tek bir etkenden söz etmek güçtür. Birden fazla etken bir arada olabilir. Psikolojik faktörler; dürtüsellik, düşük özgüvenli olma, öfke kontrol güçlüğü yaşama, sosyal becerileri yeterince gelişmemiş olma, topluma ayak uydurmakta güçlük çekme gibi faktörler… Bazı kişilerin stresle başa çıkma yetileri daha zayıftır. Kişilerin yoğun strese maruz kalması ve etkin başa çıkma becerileri geliştirememesi sebebiyle madde kullanım riskinin arttığı düşünülmektedir. Sosyal ve çevresel faktörler olarak aile ve arkadaş ortamını sayabiliriz. Aile geçmişi, ebeveynlerin boşanmış olması, disiplin eksikliği, ebeveynlerin alkol/madde kullanımı ve aile ilişkilerinin yakın olmaması, madde kullanımının ortaya çıkmasında risk faktörleri olarak görülmektedir. Maddeye kolay ulaşabiliyor olmak ve madde kullanımı olan arkadaşları olmak da oldukça önemlidir.

◊ Genetik yatkınlık da etkiliyor mu?
- Bazı bireylerin bağımlı olmaya genetik yatkınlığı vardır. Genetik etkileri daha çok aile, ikiz, kardeş ve evlat edinme çalışmalarıyla anlayabiliriz. Alkol bağımlılığına yatkınlığın en az yüzde 50 oranında genetik geçişlilik gösterdiğini ortaya koyan çalışmalar var. Madde bağımlılığı ile ilgili yapılan araştırmalar, tek yumurta ikizlerinde kardeşlerden birinde madde bağımlılığı varsa diğerinde gelişme olasılığının yüzde 78-80’e kadar yükselebildiğini göstermekte. Evlat edinilmiş bireyler üzerinde yapılan çalışmalar da genetik yatkınlığı destekler nitelikte.

◊ Bahsettiğiniz tüm bu süreçler madde ve alkol bağımlılığında farklılık gösterir mi?
- Farklılık gösteren şey kullanılan maddenin kendisidir. Alkolün vücut üzerindeki etkileri farklı, esrarın farklı, eroinin farklıdır. Ancak bağımlı olan kişide ister alkol, ister madde ister teknoloji bağımlılığı olsun beyindeki süreçler benzerdir. Beynimizde limbik sistem dediğimiz, duygularımızı ve davranışlarımızı kontrol eden, haz almamızı sağlayan bir bölge var. Bağımlılık yapan maddelerin etki mekanizmaları farklı olmasına rağmen beynin derinliklerindeki tek bir yolu doğrudan ya da dolaylı da olarak aynı şekilde etkiledikleri gösterilmiştir. Bu yolak limbik ödül sistemidir. Bu sistemdeki sinir hücrelerinin duyarlılıklarındaki artış bağımlıların maddeyi arama ve kullanmaya devam etmelerine neden olur. Bu kişilerde önemli problemlerinden biri hazzı erteleyememedir.

Fotoğraflar: Murat ŞAKA

ALO 191 UYUŞTURUCU İLE MÜCADELE DAYANIŞMA VE DESTEK HATTI

◊ Erenköy AMATEM Kliniği’ne günde kaç hasta başvuruyor?
- Yaklaşık 250 kişi. Bu sayının hemen hemen yarısı ‘denetimli serbestlik’ denilen adli makamlarca gönderilen kişiler. Diğer yarısı ise kendi isteği veya ailesinin ısrarı üzerine başvuranlar.

◊ Bu başvurular içerisinde alkol kullananlar mı yoksa madde kullananlar mı çoğunlukta? Yaş ortalamaları nasıl?
- 500 yatan hastayı değerlendirdiğimiz çalışmamızda hastaların yüzde 5’i kadın, yüzde 95’i erkekti. Yatan hastaların yaş ortalamaları alkol grubunda 43, madde grubunda 28’di. Eğitim süreleri alkol ve madde grubunda ortalama 8 yıldı. Hastaların yüzde 37’si evliydi, yüzde 74’ü aileleriyle yaşıyorken, yalnız yaşayanların oranı yüzde 10’du. Çalışma durumlarına baktığımızda yüzde 34’ü çalışmıyordu, yüzde 31’inin düzenli, yüzde 15’inin düzensiz işi vardı. Yüzde 38’i eroin, yüzde 35’i alkol, kalanı diğer maddeleri kullanıyordu. Hastaların düzenli olarak madde kullanmaya başlama yaşı 22, düzenli madde kullanma süresi 12 yıldı.

◊ Erenköy AMATEM kaç senesinde kuruldu? Nasıl bir ekibiniz var?
- Erenköy AMATEM beş yıllık bir klinik. Ülkemizde bu alanda hizmet veren en iyi merkezlerden biri olduğunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim. Alandaki gelişmeleri çok yakından takip eden, sürekli kendini yenileyen donanımlı ve dinamik bir ekibiz. 2012 yılında yataklı servisle birlikte sadece bir polikliniğimiz vardı. Şimdi yetişkin yataklı servise ek olarak çocuk-ergen yataklı servisi de açacağız. Bunun yanında merkez yerleşkemizde 8 erişkin bir de çocuk-ergen polikliniğimiz var. Poliklinik hizmetlerini hekimlerimizin uzmanlık alanlarına göre ayırdık. Sigara polikliniği, alkol polikliniği, eroin polikliniği, diğer maddeler polikliniği, davranışsal bağımlılıklar (kumar, teknoloji) polikliniği, adli poliklinik gibi… Ayrıca merkez yerleşkemiz dışında hizmet veren iki ayrı ‘toplum temelli bağımlılık polikliniğimiz var. Bunlardan biri Sancaktepe ilçemizde adı BADEM (Bağımlılık AyaktaTedavi, Danışma ve Eğitim Merkezi), diğeri ise Ümraniye ilçemizde Dan-Te (Danışma ve Tedavi Merkezi).

◊ Hastalara nasıl tedaviler uygulanıyor?
- Madde kullanımı devam ettiği için ilk olarak kullandığı maddeden arınma tedavisi yapılıyor. Bu kullanılan maddenin türüne ve miktarına göre farklılık gösterebiliyor. Bunlar ilaç tedavisi şeklinde oluyor. Arınma, tedavinin küçük bir kısmı. Arınma tedavisi tamamlandıktan sonra neden kullanmaya başladığını, hangi psikolojik rahatsızlığın etken olduğunu anlayıp bu altta yatan soruna göre tedavi yöntemi belirleniyor. Bununla ilgili toplumdaki bir yanlış algıyı düzeltmek istiyorum. Toplum iyi tedavinin yatarak olacağını düşünüyor. Ama asla değil. Hastanede yatacak grup bellidir. Sosyal desteği yetersiz olanlar, tedavide verilen ilacı kullanıp kullanmayacağı belli olmayanlar, çoklu madde kullananlar, ağır alkol bağımlıları ve başka hastalıkları olanlar. Bunlar yatarak olmalıdır. Bunların dışındaki kimsenin hastanede yatmasına gerek yok.

◊ Ayakta tedavi nasıl oluyor?
- Bir tedavi süreci başlıyor. Onlar için bir çizelge belirleniyor ve hastaneye gidip tedavileri için gerekli ilaçları alıyorlar. Bazen ertesi gün bazen de 3 gün sonra kontrole çağırabiliyoruz. Arınma tedavisini ayakta da yapabiliyoruz. Sonrasında onları bilinçlendirme gruplarına alıyoruz. Her madde için ayrı, haftada birer saatlik oturumlarımız var. Aileler için de ayrı oturumlar düzenliyoruz. Bu süreçte aile ile çalışmak çok önemli. Aileyi tedavi sürecine dahil etmek zorundasınız.


Rabia Bilici

BU HASTALIĞIN DOĞASINDA TEKRARLAR VAR
◊ Tedaviler sonucunda kişi yeniden madde kullandığında hayal kırıklığı yaşıyor musunuz?
- Bu alanda çalışıyorsanız bu hastalığın nüksettiğini bilmek zorundasınız.
Eğer bunu bilmiyorsanız hayal kırıklığı yaşarsınız. Bu hastalığın doğasında tekrarlar var. O yüzden bu bizim için şaşırtıcı bir durum değil.

◊ Kişinin onayı olmadan ailenin izni ile tedavi olunuyor mu?
- Bir kişinin onayı olmadan yatırılması ancak hakim kararıyla, madde kullanımı nedeniyle muhakemesi bozulmuş kişiler için olabiliyor. Ancak bunların yattıkları klinikler kapalı klinikler, AMATEM’ler değil. AMATEM’ler kişinin kendi rızası ile yattıkları kliniklerdir.

◊ Gençler için özellikle bira neredeyse alkolden sayılmıyor. Halbuki o da alkol. Bu konuda ne söylersiniz?
- Bira masum gibi algılanıyor ama halbuki değil. Bir küçük kutu bira ile bir kadeh şarap, bir tek rakı veya viskinin içindeki etanol miktarı aynıdır. Kişi bağımlılık yapıcı hangi maddeyi kullanırsa kullansın bu her zaman için risktir.

◊ Madde kullanan kişilerin veya yakınlarının arayabileceği bir destek hattı var mı?
- Sağlık Bakanlığı’nın Alo 191 Uyuşturucu ile Mücadele Dayanışma ve Destek Hattı var. 7/24 çalışan bir hat. Burada çalışan ekip çok donanımlı ve tecrübeli.

BAZI AiLELER UTANC HiSSiYLE YAKLASIYOR

◊ Hastane bünyenizde bir de ÇEMATEM var. Onu da anlatır mısınız?
- Çocuk Ergen Madde ve Alkol Tedavi Merkezi. Burada 18 yaşına kadar çocuk ve ergenlerin tedavileri yapılıyor. İçerik olarak AMATEM’le çok benzer.

◊ Çok küçük yaşlarda başlayan ve şu anda tedavi gören hastalar var mı?
- Tüm dünyada olduğu gibi münferit vakalar oluyor ancak ÇEMATEM’de daha çok ergen grubunu görüyoruz.

◊ 18 yaş altı en çok hangi madde kullanılıyor?
- Esrar ve bonzai gibi sentetik maddeler.

◊ Bir çocuğun madde kullanmasını aklım almıyor. Nedenleri sizce neler?
- Risk grubu diyeceğimiz bir grup var. Bazı çocuklar ve ergenler madde kullanımı açısından daha riskli. Dürtüsel ve davranış problemleri daha fazla olan çocuklar daha çok risk altında. Maddeye kolay ulaşabilen çocuklar da öyle. Akranlarından biri eğer madde kullanıyorsa çok daha büyük bir risk altında demektir. Bu sosyokültürel düzeyden bağımsız bir şey. Siz ne kadar iyi ebeveynler olursanız olun çocuğunuzun yaşıtları arasında madde kullanan varsa bu önemli bir risktir.

◊ Ebeveynler buraya çocuklarını getirdiklerinde çocuklarına nasıl yaklaşıyor?
- Bazı aileler çok büyük bir utanç hisseyle yaklaşıyor. Bazı aileler ise şaşkın. Çocuk madde kullanmaya başlayalı birkaç yılı geçmiştir ama aile yeni fark etmiştir. Her ailede farklı durumlar söz konusu oluyor o yüzden bu tamamen bireysel olarak değerlendirilmesi gereken bir durum.
Evet, bağımlılık tek bir hastalık gibi görülüyor ama bugüne kadar gördüğüm 1000’i aşkın vakadan hiçbirinin öyküsü diğerininkiyle aynı değil. O kadar farklı ki. Sadece kullandığı madde aynı. Aile, sosyal çevre, yetiştirilme biçimi, eğitim düzeyi, ilişkileri birbirinden çok farklı.

AMATEM Kliniği’nde yatan hastalar, boş zamanlarını resim, elişi gibi hobilerle değerlendiriyor. Bunun yanı sıra kliniğin bahçesinde bulunan voleybol sahasında zaman zaman müsabakalar düzenleyerek keyifli vakit geçiriyor.