İsrail’i boykot etmek gerçekten işe yarar mı
İsrail bir aydan uzun zamandır, tüm dünyanın gözü önünde, insanlık suçu işlemeye devam ederken Türkiye ve dünya genelinde başlayan İsrail’e yönelik boykot da büyüyerek devam ediyor. Daha dün New York’ta yüzlerce lise öğrencisi dersleri boykot ederek ABD’nin İsrail’e desteğini çekmesi ve ateşkes ilan edilmesi çağrısıyla sokaktaydı. Türkiye Büyük Millet Meclisi restoranları, kafeteryaları ve çay ocaklarında İsrail’in Gazze’ye karşı savaşına destek veren şirketlerin ürünlerinin satılmayacağı duyuruldu. Belediyeler, üniversiteler, okullar, futbol kulüpleri ve hatta zincir mağazalar da katıldı boykota. Bu vesile ile haftalardır gündemde olan boykot konusuna gelin birlikte bakalım. Boykot ne demek? Amacına gerçekten ulaşabilir mi? Bir restorana fare atmak boykot mudur? Odaklı bir boykot nasıl yapılır?
DOĞRU ŞİRKET VE DOĞRU ÜRÜN BOYKOT EDİLMELİ
İsrail’e uygulanan boykot gerçekten işe yarıyor mu? Bu soruma Tüketici Birliği Federasyonu Genel Başkanı, Avukat Mehmet Bülent Deniz şu yanıtı veriyor: “Yarıyor mu değil yarıyor. 25 yıldır, 10 farklı boykot yönettim inanın bu kadar güçlüsünü görmedim. Halkın ciddi bir desteği var. 2012’den Fransa’nın Ermeni soykırımı iddialarını senatoya getirdiği yılı hatırla. O zaman boykot çağrısında bulunduğumuz firmaların ticaret hacminde yüzde 20’lik düşüşler yaşandı. Bir benzeri bugün İsrail için geçerli. Ancak burada en önemli kriter; bir, doğru şirketi ya da ürünü boykot etmek ve iki, doğru şekilde boykot etmek. Boykotun başarılı olması için sürdürülebilir olması şart. Zira süresi uzadıkça boykotun devam ettirilmesi zorlaşır. Bu tarz kitlesel boykotlar için uzun vadeli bir yol haritası şart.”
New York’ta protesto
ABUK SUBUK LİSTELER VAR
Piyasada listeler dolaşıyor. O listeleri soruyorum araya girerek. “Çoğu abuk subuk” diyor, “Yanlış ülkeler de hedefte. Çünkü bir ürünün gerçek menşeini tespit etmek zordur. Örneğin Endonezya’dan kumaş, Çin’den düğme alıyor, Türkiye’de üretip, İsrail’e ihraç ediyorsun. Bu ürünün milliyeti ne? Bu sebeple Tüketici Birliği Federasyonu olarak harekete geçtik. Her gün İsrail ile ‘direkt’ bağlantılı bir ürün açıklıyoruz.”
İÇ PİYASA GÖZETİLMELİ
Listeye önce Türkiye için bir ‘ihraç’ kalemi olan Duracell sonra muadilleri olan TEVA ilaç ve son olarak da Visa ve Mastercard girmiş. Bu noktada yerli ve milli ödeme sistemi TROY’a olan talep ise haziran ayına göre 3 katına çıkmış. Bu sefer araya Deniz giriyor ve diyor ki: “Bir malı boykot edecekseniz o ürünün yerine konacak başka bir ürün muhakkak olmalı. Ayrıca iç piyasa dengeleri ve yerli girişimci de göz önünde bulundurulmalı.”
ADİL OLUNMALI
“Ayrıca boykotun adil olması da gerek. Geçen gün bir grup öğrenci aradı, Starbucks’ı sosyal medyada ‘trend topic’ yapmışlar. ‘Neden?’ dedim, bildiğim kadarıyla mağazası bile yok İsrail’de. ‘CEO’su İsrail’e destek verdi’ dediler. Baktık CEO değil eski CEO’su. Böyle yanlış bilgi çok. Protesto edilen bazı markaların İsrail’le alakası bile yok.”
Fareli eylem - Kahve zincirinde eylem
BİR SORU BİR CEVAP
BOYKOTU SULANDIRIYORLAR
- Geçen gün biri bir kutu fare bıraktı MCDonalds’a. Başka birinin çekiçle camlarını indirmeye çalıştığını izledik. Daha önce de portakal bıçaklayanlar olmuştu. Bunlar boykot mu?
“Bu tarz eylemler boykotları sulandırıyor, tüketicinin desteğini ve işin ciddiyetini düşürüyor. Bir takım cıvık hareketler. Adil ve barışçıl değil. Dolayısıyla tasvip etmek de boykot demek de mümkün değil.”
BOYKOT NEYE DENİR
Türk Dil Kurumu’na (TDK) göre boykot kelimesinin 2 anlamı var:
- Bir işi, bir davranışı yapmama kararı alma.
- Bir kimse, bir topluluk veya bir ülkeyle amaca ulaşmak için her türlü ilişkiyi kesme.
Bilkent Üniversitesi’nden Prof. Dr. Seçil Dal ile Atılım Üniversitesi’nden Doç. Dr. Seçil Toros’un 2022’de yaptığı ve “siyasal tüketicilik kavramı çerçevesinde bireylerin boykotlara katılımını etkileyen; milliyetçilik, dindarlık gibi, faktörler”e odaklandıkları çalışmada ise boykot için “Tüketicilerin, tüketim protestoları ile toplumsal olaylara duyarlılıklarını gösterdikleri demokratik eylemlerdir” tanımı var.
BOYCOTT KİMDİR
Tarih boyunca ülkeler ve bireyler olaylara tepki olarak ticareti kullanmışlar. Öyle ki azınlıklar, kadın ve işçi hakları gibi pek çok konuda bugün hala yürürlükte olan standartlara grev ya da boykot gibi eylemler sonucu ulaşılmış. Kelime olarak ‘boykot’un kullanılması ise nispeten yeni. İngilizceye, İngiliz lordları adına İrlanda topraklarının köylülere kiralanması işini yürüten İngiliz subayı Captain Charles Boycott’un soyadından girmiş.
KÖYLÜLER BİRLEŞTİ
1880’de hasattaki düşüş sebebi ile köylüler ödedikleri kirada yüzde 25 indirim talep eder. Ancak Boycott, köylülere yüzde 10 önerir. Köylüler ise Boycott’un bu uzlaşmaz tutumunu toprağı ekip biçmeyip, ilişkilerini de keserek protesto eder. Ki bu protestoya postacılar da katılır ve İngiltere’den gelen mektupları dahi Boycott’a iletmez. Sonuç olarak krallık, işin aksamaması için İrlanda’ya işçi, makine ve çok sayıda asker gönderir. 500 sterlinlik iş 10 bine mal olur. Kiracılar sonunda istediklerini elde ederken bu harekete de boykot edilen kişinin soyadı yani ‘Boycott’ adı verilir.
BDS HAREKETİ
Varlığını hissettiren bir olay, kişi ya da kurumun bir noktadan sonra tepkisel olarak yok sayılması şüphesiz o şeyin meşruiyetini kaybetmesini sağlıyor. Bu sebeple ve 1970’li yıllarda Güney Afrika’daki ‘ayrımcılık’ rejimini sona erdirmek için yürütülen eylemlerden de ilham alarak, Filistin’de 2005 yılında Boykot, Tecrit ve Yaptırım Hareketi (BDS) kuruluyor. Amaç, “ekonomik yaptırımlar” ile Filistinlilere karşı işlenen adaletsizliği gün yüzüne çıkarmak ve İsrail’i uluslararası alanda tecrit etmek. BDS hareketi o günden beri Türkiye’de dahil dünyada güçlenerek büyümekte.
