Fillerin 5 Mart zaferi

Muhtemelen duymadınız. Duymadığınız için de bu ailenin 5 Mart 2015 günü aldığı tarihi kararı da işitmediniz.
O gün, sadece Amerika Birleşik Devletleri değil, dünya açısından da çok önemli bir gelişme oldu.
Ama bu olayın ne olduğunu anlatabilmek için size önce bu Feld ailesini tanıtmam gerekir.

DÜNYANIN EN BÜYÜK SİRKİNDE DEVRİM

Feld ailesi, dünyanın en büyük sirk şirketi olan “Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus”un sahibi...
Bu şirket, 100 yıl önce, dünyanın en büyük iki şirketinin birleşmesiyle ortaya çıkmıştı.
İşte bu şirketin sahibi olan Feld ailesi, 5 Mart 2015 günü dünya sirk tarihi açısından en önemli kararı aldı. Şirket, grubundaki sirklerde gösteri yapan 13 Asya fili, 2018 yılından itibaren gösteri hayatından çekilecekler. Filler, ailenin Florida’da kurduğu “Fil Muhafaza Merkezi”nde özgür yaşamaya başlayacaklar. Florida’daki merkezde halen 28 fil hayatını sürdürüyor.
Şirketin sirkleri o tarihten itibaren fil gösterilerini de tamamen kaldıracak.

Amerika’nın ilk fili Jumbo’nun hikâyesi

GELELİM en önemli konuya...
Şirket bu kararı durup dururken almadı. Yıllardır hayvan hakları örgütleri bu fillerin gösterilerden çekilmesi için mücadele veriyordu.
Açılmış yüzlerce dava vardı.
Şirket daha geçen yıl, hayvan hakları savunucusu derneklerle 15.75 milyon dolarlık bir anlaşma yapmak zorunda kalmıştı.
Yani artık mücadele edemez duruma gelmişti.
Fillerin gösteri dünyasından çekilmesi, Amerikan popüler kültüründe bir dönemin kapanması anlamına geliyor.
Sirk filleri Amerikan eğlence ve hayal dünyasına bundan 150 yıl önce girdi.
P.T. Barnum adlı bir kişi, 1882 yılında Londra Hayvanat Bahçesi’nden satın aldığı dev bir fili, gemiyle Amerika’ya getirdi.
Gelen filin adı Jumbo’ydu...
Fil, bir anda Amerikan çocuklarının en büyük kahramanı haline geldi. Jumbo adı, bu sempatik hayvanın adı olmaktan çıkıp çok daha büyük şeyleri anlatmaya başladı.
Onu ‘Dumbo’lar izledi...

Fillerin düzgün ve sıralı yürüyüşünün acıklı sırrı

JUMBO 1885 yılında bir tren kazasında öldü. Ama adı Amerikan popüler kültüründe bir efsane olarak yaşamaya devam etti.
Bugün, Boeing 747’leri hâlâ Jumbo jet olarak biliyoruz. Jumbo karideslerden, burger’lardan, hatta kredi türlerinden söz ediyoruz.
Jumbo Amerikan sirklerinde çocukların sevgilisi oldu ama o hayvanların dev cüssesi hep arkadaki bir dramı sakladı.
Filler dünyanın en düzgün sıralı yürüyen hayvanlarıdır. Ama o düzgün yürümenin bedeli ağırdır.
Bu büyük şovun hayranlığına kapılan insanlar, fil bakıcılarının elindeki çengelli demiri göremedi. Oysa o düzgün yürüyüş için, çengellerin hayvanın derisine geçirilmesi gerekiyordu.
Birçok insan, “Canım, bu küçücük çengel, o kalın deriye ne yapabilir ki” diye düşündü.
Oysa acıtıyordu... Hem de çok acıtıyordu.
Hayvan hakları savunucuları, ilk raundu kazandı. Ancak sirklerde öteki dört ayaklı hayvanların akıbeti henüz belli değil.

Blumik katil balina ekonomisi

AMERİKAN ekonomi hayatında 2013 yılındaki en ilginç olaylardan biri Seaworld adlı şirketin halka açılması olmuştu.
Seaworld, Amerika’da 3 büyük dev akvaryum eğlence merkezinin sahibi olan şirketti.
Şirketin hisseleri açılışta 39 dolardan işlem gördü. Bu iyi bir sonuçtu.
Ancak bu yılın başına gelindiğinde şirketin hisseleri 19 dolara inmiş ve yatırımcılar büyük hayal kırıklığına uğramıştı.
Bu düşüşün altında, deniz eğlence merkezlerinin kârlılığı rol oynamamıştı. Tam aksine şirketler iyi gidiyordu.
Ancak kimsenin beklemediği bir sorun ortaya çıkmıştı.
“Blumik katil balinalar sorunu...”

* * *

Şirketin her akvaryumunda birer katil balina bulunuyor. Amerikalıların “Orca” adıyla bildiği bu balinalar, her akvaryumun en büyük ekonomik kozu.
Her birinin değeri 15 milyon dolar civarında tahmin ediliyor.
Değerleri bu kadar yüksek olunca, şirketin bu hayvanlardan beklentisi de anormal büyüyor ve sürekli yenilenen şovlar tasarlanıyor.

* * *

Hayvan hakları savunucuları son yıllarda katil balinaların çektiği ıstırabı ortaya çıkarmaya başladı. Bu hayvanlar, deniz suyunu ve havayı iyi koklayamadıkları için bir tür blumya, yani aşırı zayıflık sendromuna giriyorlarmış.
Ayrıca havuzlarda klostrofobik ortamlarda yaşadıkları için, ölümle sonuçlanan diş hastalıkları oluyormuş.
Bir de uyku sorunları var. Katil balinalar, doğal ortamlarında uyurken de hareket eden canlılar. Oysa havuzlardaki bakıcılar onları uyurken hareketsiz kalacakları şekilde eğitiyorlarmış.

* * *

Bu arada Orca ile ilgili çok ilginç bir detayı daha öğrendim. Amerika’da havuz şovlarına başlayan ilk katil balinanın adı “Shamu”ymuş.
Shamu 1971’de ölmüş. Ancak o günden bu yana şova başlayan her yeni balinaya Shamu adı veriliyormuş.
Yani hayvanların kişilikleri bile elinden alınıyor.
Ama bu dünyanın yeni çocukları artık bizim kuşaklar gibi bakmıyor olaya.
Türkiye’de de artık her evde en az bir hayvan dostu var...
Ve bu çok iyi bir şey....

-----------------------------------------------------

NOT: Bu yazıdaki bilgileri Bloomberg dergisinin 18-22 Mart 2015 tarihli sayısından derledim.