Açık tütün yaygınlaştı vergi kaybı 2.5 milyar TL

Uzun yıllar önce yabancı tütün ve Adıyaman tütünün sarılıp içilmesine sıkça şahit olmuştuk. Sadece öğrenciler arasında değil kırsal kesimde de sarma sigaranın aynı zamanda kültürel bir boyutu vardı. Sigara fiyatları bu kadar yüksek olmadığı için olsa gerek; yine de aşırı yaygın değildi diye hatırlıyorum.

Bu yıl tatilde sarma sigaranın çok yaygınlaştığına şahit oldum. Belli dükkanlardan istenildiği kadar paketlenmiş markasız sigara alınıyordu. Filtreli sigaralar 10 TL civarında satılırken, yine filtreli bu sarma sigaralar 2-3 TL’den satılıyordu. 3 yıl önce Suriyelilerin yoğun geldiği dönemde, bölgede de yine bu fiyatlarla kaçak sigara satışının ne kadar yoğun olduğunu şahsen gözlemiştim.

2014 sonu itibariyle kaçak sigara oranı yüzde 21’e kadar çıkmıştı. Ancak daha sonra yoğun önlemler alındı ve geçen yıl oran yüzde 13’e kadar geriledi. Sigara üreticileri bu yıl sonunda yüzde 11’e kadar inmesini bekliyor. 2015 yılında kaçak sigara nedeniyle vergi kaybının 6 milyar TL’den 4 milyar TL’ye indiğini biliyoruz, demek ki bu yıl daha da düşmüş olacak.

Ancak bu yıl da kaçak sigaranın yerini yasa dışı açık tütün satışı almış görünüyor. Özellikle büyük şehirlerde kaçak tütün satış noktalarında aşırı artış gözleniyor. Kesin veri olmamakla birlikte, toplam 6 bin açık tütün noktası oluştuğu söyleniyor. İstanbul’da binin üzerinde bulunduğu, Ankara ve İzmir’de de 200’ün üzerine çıktığı yine söylenenler arasında.

Bence Türkiye standartlarında fahiş düzeylere çıkan sigara fiyatları en büyük neden. Ancak mevzuatta yapılan çelişkili düzenlemeler ve yaratılan karışıklığın diğer önemli sebep olduğu ortaya çıkıyor. Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu (TAPDK) mevzuata aykırı ticari amaçlı sarmalık kıyılmış tütün üretimi ve satışını yasaklıyor. Bunu idari yaptırımlara bağlıyor ve yasa dışı açık tütün satışı kabahatler kapsamında değerlendiriliyor. Dolayısıyla caydırıcı yönü az.

Ayrıca son zamanlarda makaron içine doldurularak sigara şeklindeki satış nedeniyle satışlar patlamış. Çünkü geçen yıl TAPDK makaron üretimi ve ticareti ile yaprak sigara kağıdı üretimini yasal zemine oturtmuş. Makaron veya yaprak sigara kağıdının içine kıyılmış tütün doldurulmak suretiyle piyasaya arz edilemeyeceği düzenlenmiş ama doğal olarak yasal kağıda yasal olmayan tütün sarılarak hazırlanan sigaraların satışı patlamış durumda.

8.7 MİLYAR MAKARON SATILMIŞ

Bu nedenle büyük bir vergi kaybı oluştuğu kesin. Zaten mali disiplinin artık iyice zora girdiği bu dönemde bu kaybın ne kadar önemli olduğu da. Bu nedenle sigara üreticileri Maliye’yi bu konuda uyarmaya hız vermiş durumdalar.

TAPDK verilerine göre iç piyasaya 8 milyar 750 milyon adet makaron satıldığı biliniyor. Yine TAPDK verilerine göre 84 bin 745 kilo sarmalık kıyılmış tütün iç piyasada satılmış. Bu rakamlar 140 bin makaronun yasal yollarla tüketildiğini geri kalan 8 milyar 700 milyon adet makaronun içine kıyılmış tütün doldurulup, poşetlenmiş ve paketlenmiş sigara olarak satıldığını gösteriyor. Yani yasa dışı açık tütün satışı nedeniyle devlet 2,5 milyar TL’den fazla vergi kaybına uğramış.

Bunu önlemek için; vergi kaybı ve kamu sağlığı açısından yasa dışı açık tütün satışının kabahat değil açıkca suç olarak düzenlenmesi ve hapis cezası dahil yaptırımın güçlendirilmesi öneriliyor.