Şeffaflık üzerine çeşitlemeler

Bilgi, herkese açık, kolayca ve en az maliyetle ulaşılabilen bir meta olmak zorundadır. Aksi takdirde, farklı tarafların farklı bilgileriyle oluşacak arz-talep dengesi gerçeği yansıtmayacak, oluşacak fiyatlar da "çarpık" olacaktır. Bu şekilde oluşturulan ekonomik yapı aslında serbest piyasa ekonomisi değil, kayırmacı ve bilgiye ulaşabilenlerin ulaşamayanları sömürdüğü bir ekonomik düzen olur.

KAMU OTORİTESİNİ KULLANMA

Adamın biri soy ağacını çıkarmak istiyormuş, ama beceremiyormuş. Arkadaşı tavsiyede bulunmuş. Politikaya gir, gazeteciler senin soy ağacını senden kolay çıkarırlar.

Fıkra önemli bir gerçeğe işaret etmektedir. Kamu otoritesini kullanan kurum ve kuruluşlarının idarecileri kamuoyunun gözetimi ve denetimi altında olmaz zorundadırlar. Bundan kaçış yoktur. Kamu otoritesini kullanan kurum ve kuruluşların yöneticilerinin yalnızca maaşları değil, tüm gelirleri ve servetleri kamuoyunca bilinmelidir. Şeffaflık bunu gerektirir.

Halka açık şirketlerin yöneticilerinin şirketten elde ettikleri tüm gelirler şirketin tüm ortakları tarafından bilinebilmelidir. Hakim orağın bilip küçük yatırımcıların bilmediği bu çeşit bilgiler hakim ortağın küçük ortakları sömürme olasılığını artırır. Sermaye piyasasını düzenleyen kamu otoritesinin en önemli görevlerinden biri küçük ortakların büyükler tarafından aldatılma olasılığını sıfıra yaklaştırmaya çalışmaktır. Çözüm şeffaflıktır.

Kamu otoriteleri tarafından ayrıcalık tanınan (lisans verilen) tüm kurumların yöneticileri hakkındaki tüm bilgiler kamuoyuna açık olmalıdır. Bankacılık kamu otoritesinin bazı şirketlere tanıdığı bir ayrıcalıktır. O halde, bankaların yöneticileri hakkındaki tüm bilgiler de kamuoyuna açık olmalıdır. İdarecileri şeffaf olmayan kurumların kendilerinin şeffaf olmaları beklenemez.

Kamu otoritesinin kendisi de şeffaf olmalıdır. Düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar düzenledikleri ve denetledikleri sektörlerdeki kurumlar hakkındaki bilgileri kamuoyu ile paylaşmak durumundadırlar. Batmak üzere olan bir bankanın gerçek durumu çeşitli bahanelerle kamuoyu ile paylaşılmaktan kaçınıldığında, hem o bankanın müşterileri, hem o bankanın küçük sahipleri, hem de devlete vergi verenler kandırılıyor demektir. Çözüm şeffaflıktır.

Merkez Bankası ekonomideki en ayrıcalıklı ve güçlü kurumlardan biridir. Para Politikası Kurulu toplantılarının zabıtları kamuoyu ile paylaşılmalıdır. Ekonomiyi en fazla ilgilendiren faiz gibi bir konuda Kurul üyelerinin farklı mı yoksa aynı mı düşündükleri ekonomik birimler açısından çok önemli bir bilgidir.

SİSTEMİN TEMİNATI

Şeffaflığın olmadığı yerde yalan, dedikodu ve kötü niyetli yönlendirme vardır. Serbest piyasa ekonomisini en fazla yaralayan etkenlerin başında da bunlar gelir.

Şeffaflık talepleri genellikle "daha hazır değiliz" diye cevaplandırılır. Önemliymiş gibi görülen bilgileri saklamayı bir hayat tarzı olarak benimsemiş kurum ve toplumlar hiçbir zaman şeffaf olmaya hazır olamazlar. Çünkü, saklamaya değer görülen bilgi her zaman saklayana önemli ya da önemsiz bazı avantajlar sağlar ya da sağladığı düşünülür.

İsteyerek ya da alışkanlıktan, bu bilgi asimetrisini bozmak bilgiyi saklayanın işine gelmezmiş gibi görünür. Halbuki, çok iyi çalışmasını arzu ettiğimiz piyasa ekonomisi sisteminin teminatı şeffaflıktır.