Para yaratma
ENFLASYON denkleminde "para" değişkenine gereken önemin verilmediğini birkaç kez tekrarladım. Denklemde kullanılması gereken "para" kavramına ulaşmanın zorlukları da birkaç yazımın konusu olmuştu.
Akademik bir tartışmaya girmeden, Merkez Bankası bilançosundaki bazı gelişmeleri gözden geçirmenin enflasyon eğilimleri konusunda fikir edinebilmek için yararlı olduğunu düşünüyorum. Merkez Bankası’nın para politikasını izleyebilmek için iki önemli değişkeni göz ardı edemeyiz. Birincisi, Merkez Bankası’nın bilanço büyüklüğü, diğeri Merkez Bankası Parası’dır.
2002-2005 DÖNEMİ
Merkez Bankası Parası, para otoritesinin yerli para cinsinden yükümlülüklerinin toplamıdır. En geniş anlamda, bir merkez bankasının bastığı yerli para toplamı merkez bankası parasıdır.
Bilançonun varlık ve yükümlükler bölümlerini yerli ve yabancı para cinsinden ayırıp varlık ve yükümlülük eşitliğini kullanırsak merkez bankası parası aslında Merkez Bankası’nın YTL ve döviz işlemleri yoluyla yarattığı toplam YTL miktarlarının ayrıştırılmış biçimidir.
Grafikte, 2002 yılının başından bu yana aylık ortalamalar olarak Merkez Bankası Parası’nın YTL işlemleri yoluyla yaratılan bölümü ile döviz işlemleri yoluyla yaratılan bölümü ayrı ayrı gösterilmektedir. Bu grafik Merkez Bankası’nın nasıl para yarattığını çarpıcı bir biçimde göstermektedir.
2002 yılından geçen yılın haziran ayına kadar Merkez Bankası’nın YTL işlemleri yoluyla yarattığı toplam YTL yükümlülükleri 20 milyar YTL civarında sabitti. Yani, bu dönemde Merkez Bankası bankalara ya da Hazine’ye YTL cinsinden krediler vererek bilançosunu büyütmedi. 2005 yılının başına kadar Merkez Bankası döviz işlemleri yoluyla da YTL yükümlülükleri yaratmadı. Dolayısıyla, Merkez Bankası’nın toplam YTL yükümlülükleri (merkez bankası parası) 2002 yılı başından 2005 yılı başına kadar, üç yılda 10 milyar YTL’den 25 milyar YTL’ye (yılda ortalama yüzde 35 artış) ulaştı. Artışın tümü büyük ölçüde döviz işlemleri yoluyla oldu. Yani, Merkez Bankası piyasadan döviz alıp piyasaya YTL sürdü.![/images/100/0x0/55ea4636f018fbb8f8755fc5]()
DÖVİZ ALIMLARI
2005 yılı başından sonra Merkez Bankası piyasadan yaptığı döviz alımlarını önemli ölçüde artırdı. Dolayısıyla, döviz işlemleri yoluyla Merkez Bankası Parası hızla artmaya başladı. YTL işlemleri yoluyla yaratılan YTL yükümlülükleri neredeyse aynı kaldı. Yalnızca 2005 yılı başında 2006 yılının haziran ayına kadar Merkez Bankası Parası yıllık bazda ortalama yüzde 65 arttı.
2006 yılının ortasına gelindiğinde durum değişti. Nisan enflasyonu şaşırttıktan sonra, mayıs ve haziran aylarında büyük ölçüde dışarıdan kaynaklanan nedenlerle mali piyasalar karıştı. Merkez Bankası haziran ayı ile birlikte hem döviz işlemleri hem de YTL işlemleri yoluyla Merkez Bankası Parası’nı düşürmeye çalıştı. Yani, döviz satarak ve YTL basmayı sıkarak piyasadan YTL çekti. Merkez Bankası Parası küçülmeye başladı.
Bu süreç kasım ayına kadar sürdü. Kasım ayından bu yana, Merkez Bankası yeniden döviz işlemleri yoluyla YTL yaratmaya başladı. Bu gelişmeler üzerinde düşünmeye değerdir.
2002-2005 DÖNEMİ
Merkez Bankası Parası, para otoritesinin yerli para cinsinden yükümlülüklerinin toplamıdır. En geniş anlamda, bir merkez bankasının bastığı yerli para toplamı merkez bankası parasıdır.
Bilançonun varlık ve yükümlükler bölümlerini yerli ve yabancı para cinsinden ayırıp varlık ve yükümlülük eşitliğini kullanırsak merkez bankası parası aslında Merkez Bankası’nın YTL ve döviz işlemleri yoluyla yarattığı toplam YTL miktarlarının ayrıştırılmış biçimidir.
Grafikte, 2002 yılının başından bu yana aylık ortalamalar olarak Merkez Bankası Parası’nın YTL işlemleri yoluyla yaratılan bölümü ile döviz işlemleri yoluyla yaratılan bölümü ayrı ayrı gösterilmektedir. Bu grafik Merkez Bankası’nın nasıl para yarattığını çarpıcı bir biçimde göstermektedir.
2002 yılından geçen yılın haziran ayına kadar Merkez Bankası’nın YTL işlemleri yoluyla yarattığı toplam YTL yükümlülükleri 20 milyar YTL civarında sabitti. Yani, bu dönemde Merkez Bankası bankalara ya da Hazine’ye YTL cinsinden krediler vererek bilançosunu büyütmedi. 2005 yılının başına kadar Merkez Bankası döviz işlemleri yoluyla da YTL yükümlülükleri yaratmadı. Dolayısıyla, Merkez Bankası’nın toplam YTL yükümlülükleri (merkez bankası parası) 2002 yılı başından 2005 yılı başına kadar, üç yılda 10 milyar YTL’den 25 milyar YTL’ye (yılda ortalama yüzde 35 artış) ulaştı. Artışın tümü büyük ölçüde döviz işlemleri yoluyla oldu. Yani, Merkez Bankası piyasadan döviz alıp piyasaya YTL sürdü.
DÖVİZ ALIMLARI
2005 yılı başından sonra Merkez Bankası piyasadan yaptığı döviz alımlarını önemli ölçüde artırdı. Dolayısıyla, döviz işlemleri yoluyla Merkez Bankası Parası hızla artmaya başladı. YTL işlemleri yoluyla yaratılan YTL yükümlülükleri neredeyse aynı kaldı. Yalnızca 2005 yılı başında 2006 yılının haziran ayına kadar Merkez Bankası Parası yıllık bazda ortalama yüzde 65 arttı.
2006 yılının ortasına gelindiğinde durum değişti. Nisan enflasyonu şaşırttıktan sonra, mayıs ve haziran aylarında büyük ölçüde dışarıdan kaynaklanan nedenlerle mali piyasalar karıştı. Merkez Bankası haziran ayı ile birlikte hem döviz işlemleri hem de YTL işlemleri yoluyla Merkez Bankası Parası’nı düşürmeye çalıştı. Yani, döviz satarak ve YTL basmayı sıkarak piyasadan YTL çekti. Merkez Bankası Parası küçülmeye başladı.
Bu süreç kasım ayına kadar sürdü. Kasım ayından bu yana, Merkez Bankası yeniden döviz işlemleri yoluyla YTL yaratmaya başladı. Bu gelişmeler üzerinde düşünmeye değerdir.
