Merkez Bankası bilançosu
HER şirket gibi Merkez Bankası’nın da bir bilançosu vardır. Bir şirketin bilançosu şirketin mali yapısı hakkında bilgi verir. Para politikasının uygulayıcısı olması açısından, Merkez Bankası bilançosu para politikasının temel unsurları ve gidişatı üzerine önemli bilgiler içerir.
Türkiye’de Merkez Bankası bilançosu günlük bazda çıkarılmakta ve internette yayınlanmaktadır. Tabloda Merkez Bankası’nın Analitik bilançosu verilmektedir.
Para politikasını irdeleme amacıyla aktif ve pasifteki bazı kalemler toplulaştırıldığından tablodaki bilanço normal bir şirketin bilançosuna benzememektedir.
ANALİTİK BİLANÇO
Dış Varlıklar ve Dış Yükümlülükler kalemleri Merkez Bankası’nın döviz üzerinden tuttuğu varlıkları ve döviz üzerinden yaptığı borçlanmaları (Hazine’nin döviz olarak tuttuğu mevduat dahil) içermektedir. İç Varlıklar kalemi Merkez Bankası’nın nakit bazda kamuya ve bankalara verdiği kredilerle döviz değerlemesi nedeniyle aktifleştirilen cari ve geçmişteki kár ya da zararları (artı ise zarar, eksi ise kár) içerir.![/images/100/0x0/55ea1596f018fbb8f86a4e43]()
Merkez Bankası Parası terimi Merkez Bankası’nın kendi bastığı para (YTL) cinsinden olan tüm yükümlülükleri belirtmek için kullanılır. Nakit İşlemler başlığı altında yer alan "Diğer kalemler" Banka’nın sermayesini, geçmişteki ve cari kár ve zararlarını, sahip olduğu sabit kıymetleri ve bunun gibi para politikası açısından önemi fazla olmayan varlık ve yükümlülüklerin toplulaştırılmış büyüklükleri içerir.
Tablo 2001, 2002 ve 2005 yıllarına ait bilanço kalemlerinin günlük verilerinden yıllık ortalamalar alınarak hazırlanmıştır. Örneğin, Merkez Bankası’nın dış varlıkları 2001 yılında ortalama 30.4 milyar YTL iken 2002 yılında ortalama 41.7 milyar YTL’ye yükselmiştir. Aynı şekilde, Banka’nın iç varlıkları 2001 yılında ortalama 12 milyar YTL iken 2002 yılında ortalama 23 milyar YTL’ye yükselmiştir.
2001 yılından 2002 yılına, ortalama olarak analitik bilanço büyüklüğü 42.3 milyar YTL’den 64.7 YTL’ye, yani yüzde 53 büyümüştür. Halbuki, 2002 yılından 2005 yılına olan üç yıllık dönemde ortalama analitik bilanço büyümesi yüzde 21’de (yıllık yüzde 6.5) kalmıştır. 2001-2002 döneminde, Merkez Bankası’nın Hazine’ye kamu bankalarının yeniden yapılanmasına yönelik olarak açtığı krediler yıllık ortalamada 16.8 milyar YTL’den 29.8 milyar YTL’ye yükselmiştir. Belli bir plan içinde Hazine bu borçlarını Merkez Bankasına geri ödemektedir. Örneğin, 2005 yılında Hazine’nin Merkez Bankası’na ortalama borcu 20.6 milyar YTL’ye düşmüştür.
Özetlersek, 2001 Krizi’nin gerektirdiği yeniden yapılanma sonucunda Merkez Bankası Hazine’ye yüklü miktarda bir defaya mahsus olmak üzere kredi açmak durumunda kalmış, bu nedenle de bilançosunu büyütmek zorunda kalmıştır. Bilançonun aktif kısmı Hazine’ye verilen kredilerle büyürken, pasif kısmı ise Merkez Bankası Parası’nın büyümesiyle gerçekleşmiştir. Merkez Bankası Parası’ndaki büyümenin önemli bir kısmı Açık Piyasa İşlemleri yoluyla Merkez Bankası’nın bankalardan borçlanmasıyla oluşmuştur. Yani, önce kredi verilmiş, sonra para borçlanılarak çekilmiştir.
Merkez Bankası’nın bilançosu 2002 yılından sonra da büyümeye devam etmiştir, ama çok farklı nedenlerle.
Devam edeceğim.
Para politikasını irdeleme amacıyla aktif ve pasifteki bazı kalemler toplulaştırıldığından tablodaki bilanço normal bir şirketin bilançosuna benzememektedir.
ANALİTİK BİLANÇO
Dış Varlıklar ve Dış Yükümlülükler kalemleri Merkez Bankası’nın döviz üzerinden tuttuğu varlıkları ve döviz üzerinden yaptığı borçlanmaları (Hazine’nin döviz olarak tuttuğu mevduat dahil) içermektedir. İç Varlıklar kalemi Merkez Bankası’nın nakit bazda kamuya ve bankalara verdiği kredilerle döviz değerlemesi nedeniyle aktifleştirilen cari ve geçmişteki kár ya da zararları (artı ise zarar, eksi ise kár) içerir.
Merkez Bankası Parası terimi Merkez Bankası’nın kendi bastığı para (YTL) cinsinden olan tüm yükümlülükleri belirtmek için kullanılır. Nakit İşlemler başlığı altında yer alan "Diğer kalemler" Banka’nın sermayesini, geçmişteki ve cari kár ve zararlarını, sahip olduğu sabit kıymetleri ve bunun gibi para politikası açısından önemi fazla olmayan varlık ve yükümlülüklerin toplulaştırılmış büyüklükleri içerir.
Tablo 2001, 2002 ve 2005 yıllarına ait bilanço kalemlerinin günlük verilerinden yıllık ortalamalar alınarak hazırlanmıştır. Örneğin, Merkez Bankası’nın dış varlıkları 2001 yılında ortalama 30.4 milyar YTL iken 2002 yılında ortalama 41.7 milyar YTL’ye yükselmiştir. Aynı şekilde, Banka’nın iç varlıkları 2001 yılında ortalama 12 milyar YTL iken 2002 yılında ortalama 23 milyar YTL’ye yükselmiştir.
2001 yılından 2002 yılına, ortalama olarak analitik bilanço büyüklüğü 42.3 milyar YTL’den 64.7 YTL’ye, yani yüzde 53 büyümüştür. Halbuki, 2002 yılından 2005 yılına olan üç yıllık dönemde ortalama analitik bilanço büyümesi yüzde 21’de (yıllık yüzde 6.5) kalmıştır. 2001-2002 döneminde, Merkez Bankası’nın Hazine’ye kamu bankalarının yeniden yapılanmasına yönelik olarak açtığı krediler yıllık ortalamada 16.8 milyar YTL’den 29.8 milyar YTL’ye yükselmiştir. Belli bir plan içinde Hazine bu borçlarını Merkez Bankasına geri ödemektedir. Örneğin, 2005 yılında Hazine’nin Merkez Bankası’na ortalama borcu 20.6 milyar YTL’ye düşmüştür.
Özetlersek, 2001 Krizi’nin gerektirdiği yeniden yapılanma sonucunda Merkez Bankası Hazine’ye yüklü miktarda bir defaya mahsus olmak üzere kredi açmak durumunda kalmış, bu nedenle de bilançosunu büyütmek zorunda kalmıştır. Bilançonun aktif kısmı Hazine’ye verilen kredilerle büyürken, pasif kısmı ise Merkez Bankası Parası’nın büyümesiyle gerçekleşmiştir. Merkez Bankası Parası’ndaki büyümenin önemli bir kısmı Açık Piyasa İşlemleri yoluyla Merkez Bankası’nın bankalardan borçlanmasıyla oluşmuştur. Yani, önce kredi verilmiş, sonra para borçlanılarak çekilmiştir.
Merkez Bankası’nın bilançosu 2002 yılından sonra da büyümeye devam etmiştir, ama çok farklı nedenlerle.
Devam edeceğim.
