İstanbul'dan geçen bir matematikçi: Hilda Geiringer von Mises

BABASI Macar, annesi Avusturyalıdır. Bir tekstil üreticisi olan babası annesiyle Viyana'da tanışmıştır. Yahudi'dirler.Genç yaşta Hilda matematiğe çok yatkın olduğunu kanıtlamıştır. Zaten hali vakti yerinde olan ailesi Hilda'nın matematik okuması için büyük destek vermişlerdir. Viyana Üniversitesi'nde matematik okumuştur.Üniversiteyi bitirdikten sonra doktora programına girip Wirtinger ile çalışmış ve Fourier Serileri üzerine bir tez yazarak 1917 yılında doktora derecesi almıştır.İSTANBUL TUTAMAZBerlin'de von Mises'ın asistanlığını yaptığı sırada bir arkadaşıyla evlenir ve bir çocuk sahibi olur. Çocuk olur olmaz boşanır ve çocuğunun bakımını üstlenir.Birlikte çalıştığı hocasından etkilenerek salt matematikten uygulamalı matematiğe ilgisi artmaya başlar. Olasılık teorileri üzerine çalışır. Berlin Üniversitesi'nde profesörlüğe atanacağı yıl Hitler Almanya'da iktidara gelmiştir. Almanya'da Hitler rejimi tarafından çıkarılan memurluk yasası gereğince, Yahudi olması nedeniyle profesörlük unvanı verilmediği gibi, üniversiteden de atılır.Çocuğu ile berber Almanya'yı terk edip Brüksel'e taşınır. Brüksel'de Mekanik Enstitüsü'nde matematikçi olarak işe başlar. Hocası von Mises Yahudilikten Katolikliğe geçtiği halde Almanya'nın yeni şartlarına dayanamaz ve İstanbul Üniversitesi'ne gider. Hilda'da hocasını yanına İstanbul Üniversitesi'nde matematik profesörü olarak işe başlar. O dönemde Türkiye'ye gelmiş bir çok Alman Yahudisiyle beraber bir grup oluşturmuşlardır. Türkçe öğrenip derslerini Türkçe vermeye çalışır.Atatürk'ün ölümüyle İstanbul'daki Yahudi bilim adamları geleceklerinden endişe duymaya başlarlar. Von Mises 1939 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ne gider. Bir süre sonra da Hilda ABD'de Bryn Mawr College'da iş bulur.Bu kez İngilizce öğrenmek zorundadır.İkinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla birlikte Amerika'daki bir çok bilimci gibi o da savaş endüstrisinde çalışmaya başlar. Gizli projelerde çalışır. Brown Üniversitesi'nde ileri düzeyde matematik dersleri verir. Mekaniğin geometrik temelleri üzerine olan ders notları Amerika'da uzun yıllar kullanılır.ÖZÜR DİLERLERHilda Geiringer 1943 yılında von Mises ile evlenir. Yeni eşine yakın olabilmek için Norton, Massachusetts'deki Wheaton College'a matematik bölümü başkanı olarak gider. Von Mises Harvard Üniversitesi'nde çalışmaktadır. Her hafta sonu Cambridge'de beraber olurlar.Hafta sonu evliliği doyurucu olmamıştır. Hilda Harvard'ın bulunduğu Cambridge şehrine yakın yerlerdeki okullara müracaat eder. Bu kez, Avrupa'daki gibi Yahudiliğin olumsuzlukları değil, karşısında kadın olmanın olumsuzluklarını bulur.1953 yılında eşi von Mises öldü. Hilda Harvard Üniversitesi'nde ölen eşinin çalışmalarını edit etmek üzere işe başladı. Bir yıl içinde projeyi tamamladı.1956 yılında Berlin Üniversitesi Hilda Geiringer'ı tam maaşla emekli profesör ilan etti. Geçmişteki günahlarını affettirmek istedirler. 1959 yılında Wheatoın College'dan emekli oldu. Okul mütevelli Heyeti Hilda'yı aynı yıl Bilimin Onursal Doktoru unvanı ile onurlandırdı.Bir seyahatim nedeniyle yazılarıma bir süre ara veriyorum.