Hazine ne kadar borç öderse Merkez Bankası o kadar fazla döviz alır

Bilançonun aktif tarafında "dış varlıklar" ve "iç varlıklar" var. İç varlıklar ise, Merkez Bankası’nın nakit karşılığı elde ettiği YTL varlıkları gösteren "nakit işlemler" ile kümülatif bazda döviz pozisyonun yarattığı kar ya da zararları gösteren "değerleme hesabı" denen bir kalemden oluşuyor.

Bilançonun pasif tarafı da döviz üzerinden yükümlülüklerin toplamından oluşan "Dış Yükümlülükler" ile Banka’nın YTL olarak yarattığı yükümlülüklerden oluşan "Merkez Bankası Parası" denen bir büyüklükten oluşuyor.

PARANIN KAYNAKLARI

Bilançonun aktif ve pasif tarafları çift taraflı muhasebe ilkesi içinde birbirlerine eşit olacağına göre, söz konusu eşitliği bir başka türlü de yazmak mümkündür. Merkez Bankası Parası aslında iki öğeden oluşur: Döviz işlemleri ve YTL işlemleri. Bir başka ifadeyle, Merkez Bankası ya doğrudan YTL işlemleriyle ya da döviz işlemleri yoluyla toplam YTL yükümlülüğü yaratır.

Döviz işlemlerinden yaratılan YTL yükümlülüğü dış varlıklardan dış yükümlülük çıkartılıp değerleme hesabının eklenmesiyle bulunur. YTL işlemleri ise Merkez Bankası bilançosunun aktif tarafında bulunan "Nakit İşlemler" kaleminin kendisidir.

Tabloda 2002 yılından bu yana Merkez Bankası Parası’nın YTL ve döviz işlemlerine bölünmüş değişmelerini vermektedir. Değişmeler dünkü yazıda yayınlanan tablodan hesaplanmıştır. Döviz işlemlerinin dolar karşılığı o yıldaki ortalama dolar kuru kullanılarak hesaplanmıştır.

Tablodan görüldüğü gibi, 2002 yılından bu yana Merkez Bankası Hazine’den alacaklarını tahsil ettiği kadar YTL işlemleri yoluyla YTL yükümlülüklerini azaltmaktadır. Buna karşılık döviz alımları yoluyla (döviz işlemleri) aynı dönemde YTL yükümlüklerini artırmıştır. Ortalama dolar kuruyla, Merkez Bankası 2003 yılında 3.6 milyar dolar, 2004 yılında 3 milyar dolar ve 2005 yılında 13.6 milyar dolar net alış yaparak (net döviz pozisyonunu artırarak) ek YTL yükümlülüğü yaratmıştır.

Geçmiş yıllara göre, Merkez Bankası 2005 yılında oldukça fazla dolar alarak YTL yaratmıştır. Bir anlamda, döviz kuru kaygılarıyla, bu yıl alabileceği dövizlerin önemli bir bölümünü geçen yıl almıştır.

YER KALMADI

Merkez Bankası para politikası işlemlerinde hem Merkez Bankası Parası hem de toplam bilançosunun büyümesini yakından takip etmek durumundadır. YTL işlemleriyle Merkez Bankası Parası’nı azaltabildiği sürece döviz alımları yoluyla YTL yükümlülüğü yaratabilme söz konusu olacaktır.

Konuya bu açıdan bakıldığında, Merkez Bankası’nın daha fazla döviz alması için olanak sağlanmak isteniyorsa, Hazine’nin Merkez Bankası’na olan borçlarını programlanandan önce ödemesi gerekmektedir. Bu bir kısıttır. Kısıt, fiyat istikrarını oluşturabilmenin bir parçasıdır. Bunun olası yollarını ve sonuçlarını da bir başka yazıda ele alacağım.