Dünyada yeni kaygı ekonomik durgunluk

Amerika ilk stratejisinde küçük bir değişikliğe gitti. Bankaların elindeki piyasası kalmamış menkul kıymetleri satın almanın yanında, bankalara doğrudan sermaye iştiraki yapmaya karar verdi. İngiltere ve Avrupa Birliği de benzer uygulamaya geçtiler. Şimdilik, sermaye katkısı ya da bilançolardan kötü kredilerin temizlenmesi konusunda parasal bir sınır kondu. Ama, gerekirse, parasal sınırlamalar artırılacak.

Çok büyük paralardan söz ediliyor. Örneğin, Avrupa Birliği 2 trilyon dolar civarında bir program başlatıyor. Bu rakam Brezilya milli gelirinin yaklaşık yarısı, Türkiye’nin milli gelirinin yaklaşık üç katı kadar.

YENİ PAKETLER

Finansal piyasalar finansal çöküşün önüne geçildiği konusunda yavaş da olsa ikna olma yolundalar. Finansal piyasalardaki fiyatlama davranışları bu yönde işaretler veriyor. Örneğin, Londra ve New York’ta bankalar arası piyasada faizler düşme eğilimine girdi. En azından belli boy kurumlar arasında "karşı taraf riski" (counter-party risks) azalmış görünüyor.

Finansal çöküşün önüne geçilmiş olabilir, ama finansal çöküntünün giderilmesi uzun zaman alacak. Bankaların yeniden kredi piyasasına dönmesi hemen olmayacak. Sistemin ayağa kalkması o denli kolay olmayacak.

Doğal olarak küresel ekonomiye yönelik kaygılar devam ediyor. Alt alta konduğunda, nerdeyse 5 trilyon doları geçen devlet yardımları nasıl finanse edilecek? Hane halklarının servetinin radikal bir biçimde eridiği bir ortamda vergiler yoluyla bu programları finanse etmek çok gerçekçi görünmüyor. Devletler borçlanmaya ağırlık verecek. Borçlanmanın arttığı bir ortamda, faizler ne olacak? Enflasyon nereye kadar gidecek?

Finansal sistem küçülürken, kredi olanakları ya çok daraldı ya da hiç kalmadı. İşsizlik artıyor. Hane halkı gelirleri düşüyor. Şirket gelirleri daha da hızlı düşüyor. Dolayısıyla, küresel düzeyde bir ekonomik durgunluk kapıda. Hatta, başladı bile. Ekonomik durgunluk finansal sistemi önümüzdeki dönem zorlayabilecek bir başka neden.

Bu kriz, geliri, işi ve varlığı olmayanların aldıkları konut kredilerinin patlamasıyla başlamıştı. Şimdi gelinen noktada, yeni kredi bulmanın zorlaştığı, işsizliğin arttığı, gelirlerin düştüğü bir ortamda, altı ay evvel sağlam olarak nitelenen kredilerin de sağlığı bozulabilecektir. Özellikle kredi kartı yoluyla yapılan borçlanmalar ve diğer tüketici kredileri perakende bankacılık yapan büyük Batı bankalarını zorlamaya başlayacak. Bu kredilere baz edilmiş menkul kıymetler de yatırım yapanları üzebilecek. Kısacası, yeni kurtarma paketleri gündeme gelebilir.

STAGFLASYON

Amerika, Avustralya, Kanada ve bazı Avrupa ülkeleri "ekonomik canlanma" paketleri oluşturma peşinde. Yani, kurtarma operasyonlarının üzerine devlet harcamalarının daha da artırılması gündemde. Batı, ileride oluşabilecek istikrarsızlıklara yönelik tohumlama yapıyor. Unutmayalım ki, bugün kötü konut kredileri diye adlandırılan uygulamalar aslında 1970’li yıllarda yaşanan Petrol Krizleri’ne bir tepki olarak başlamıştı.

Her şeyin ötesinde, önümüzdeki dönemin en büyük kaygılarından biri ekonomik durgunluk olacak gibi görünüyor. Şimdilik kimse söz etmek istemese de, bunca para basıldıktan sonra ekonomik durgunluk içinde enflasyonun azması da çok büyük bir olasılık. Şimdiki krizi 1930’lardan ayıran özellik de bu olacak gibi görünüyor.