Guanxi'nin sonu ekonomik iflastır

Enis BERBEROĞLU

Belki hatırlayan çıkar... Merhum Turgut Özal'ı Singapur'u yaratan Lee Kuan Yew'e benzetenler vardı...

Hatta Özal'ın son yurtdışı gezilerinden birisinde Yew'le buluşması refakatçi medya tarafından ‘‘iki mütefekkirin ufuk turu’’ mealinde yansıtıldı. Aynı kalemler, Türkiye'de vurgun ve soygunların politik himaye bulmasını, ülkeyi yöneten ailenin hanedan servetine kavuşmasını eleştirenlere ‘‘serbest piyasa düşmanı’’ etiketi yapıştırdı.

Serbest piyasa düzeni sanki hırsızlık gibi takdim edildi.

Şerefsiz politikacılar için, ‘‘Çalıyor ama hiç değilse iş yapıyor’’ türü bahaneler bulundu. Türk vatandaşının nasıl aldatıldığı, refah vaadiyle iğfale uğradığı, son Asya krizi ile daha iyi anlaşıldı.

***

Asya Kaplanları'ndan milyarlarca dolar alacaklı Batılı ülke iktisatçıları, krize yol açan nedenler arasında ‘‘ahlaki yozlaşma’’ kaleminin altını özenle çiziyor. Yabancı kredilerin hükümete yakın şirket ve hırsız bürokratlar tarafından yağmalanmasından yakınıyor.

Ve bu tespite Lee Kuan Yew de katılıyor...

Yeniden yayın hayatına giren New Perspectives Quarterly-Türkiye Dergisi'nin ilk sayısında Asya krizini yorumlayan Yew bakın ne diyor:

‘‘Hısım akraba kayırmanın, iltimas ve yolsuzluğun yıkımı ağırlaştırmış olduğuna kuşku yoktur. Sistemlerin saydam olmadığı yerde yasadışı hareketlerin saptanıp teşhir edilmesi zordur. Guanxi, (adam kayırma, torpil) haksız kaynak tahsisine yol açar.’’

Vizyon meraklıları için tercüme edersek, Yew, ‘‘Serbest piyasa düzeni iktidardaki politikacı oğlunun, kızının zengin edilmesi anlamına gelmez’’ demek istiyor. Aksini değil...

Singapur'da 1959-91 yılları arasında görev yapan kıdemli bakanın devlet memurluğu haysiyeti konusundaki görüşleri de çok açık:

‘‘...Devlet daireleri hısım akrabaya, eşe dosta yarar sağlamak üzere birer yemlik derecesine düşürülmüş, böylece yönetim dürüstlüğü temelinden sarsılmıştır...’’

Hayret, demek ki, Yew, ‘‘Benim memurum işini bilir’’ diye rüşvetçi kamu personeline göz yuman arabesk kapitalistle aynı fikirde değil...

Lee Kuan Yew, Asya krizinin Singapur ve Hong Hong'da deprem yaratmamasını sistemin yolsuzluğa geçit vermemesi ile izah ediyor:

‘‘İktidar ve ayrıcalık suiistimallerini açığa çıkarmaya ve denetlemeye olanak veren iyice saydam sistemlerin var olduğu -ikisi de eski birer İngiliz sömürgesi olan- Singapur ve Hong Hong gibi yerlerde Asyalı değerler devlet dairelerinde suiistimale yol açacak şekilde yozlaşmamıştır.’’

***

Asya krizinden Özal Zenginleri'nin de çıkaracağı dersler var.

Nitekim aynı dergide iktisatçı Mustafa Özel, krizin nedense pek üstünde durulmayan bir sonucunu gündeme getiriyor:

‘‘...Bir yıl önce 1 milyar dolara satın alınamayan fabrika ve tesisler şimdi 80-100 milyon dolara satın alınabiliyor. Arap Prens Veyid Bin Tellal (11 milyar dolar serveti olan büyük bir finansal yatırımcı) vakit geçirmeden Boeing 727'sine atlayıp Doğu Asya'ya uçtu ve Malezya'da Proton, Güney Kore'de Daewoo gibi otomobil şirketlerinin önemli bir kısmını kelepir fiyata satın aldı. Merrill Lynch 300 milyon dolar harcayarak müflis Yamaichi'nin 30 şubesini ele geçirmeye çalışıyor. Coca Cola 432 milyon dolara Kore'nin Doosan grubunun şişeleme ünitesini satın aldı... Küresel kapitalizmin yatırımcıları Asya'nın son 25 yıllık birikimini birkaç milyar dolara kapatacağa benziyor.’’

Dinsizin hakkından imansız geliyor...

---