Yuvarlama

Bu kadar çok sıfırı olan bir paranın ‘ciddi’ bir para birimi olması mümkün değildir. Başta kendi vatandaşları olmak üzere hiç kimse, bilmem kaç milyon paraya bir kap yemek yenen bir ülkenin parasına ve dolayısıyla ekonomisine güvenmez. Bir millet ağzıyla kuş tutsa, parasından bu fazla sıfırları atmadan, kimseyi ekonomide istikrara doğru gittiğine ikna edemez.

Bu sıfır atma işini, mahkeme kararıyla ad değiştirmeye benzetebiliriz. Diyelim öyle bir ülkede dünyaya gelmişsiniz ki; o ülkenin dilinde adınız ‘Yalak Salak’. O ülkenin dilinde yalak, ‘ümit’, salak ise ‘engin’ demek. Ancak şimdi Türkiye’de yaşıyorsunuz. Yani sizin adınızın Türkçe karşılığı Ümit Engin iken, sizin nüfus cüzdanınızda Yalak Salak yazıyor. Kendinizi takdim ederken elinizi uzatıp karşınızdaki kişiye, ‘Adım Yalak Salak, sizinle tanışmaktam memnun oldum’ diyorsunuz. Muhatabınız şaşırıyor; anlamadım tekrar edermisiniz diyor. Siz bu tuhaflığı açıklamaya çalışıyorsunuz, falan filan. Her gün aynı şeyi yaşamak da size sıkıntı veriyor. Yapılacak en akıllı iş, mahkemeye gidip adınızı değiştirmektir.

* * *

Şimdi de gelelim, paradan sıfır atma işlemi yüzünden ortaya çıkacak ‘yuvarlama’nın nasıl yapılması gerektiğine. Sayıların yuvarlanması, yani virgülden sonra gelen küsüratın azaltılması, istatistikçilerin çok önceden çözdükleri bir meseledir. Bu vesileyle, bilimsel olarak ‘yuvarlama’nın (rounding) nasıl yapılacağını anlatmak istiyorum. Yuvarlamanın amacı, hayatı kolaylaştırmaktır. Ancak hayatı kolaylaştıracağım diye, haksızlık da yapmamak gerekir. İstatikçiler öyle bir yöntem bulmuşlar ki, bu yöntemle yuvarlama yapıldığında, yuvarlama yapılmasaydı; toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemlerinde hangi sonuç elde edilecekse, çok küçük farkla aynı sonuç çıkmaktadır. Hatta işlem sayısı arttıkça, yuvarlama yapmakla yapmamak tamı tamamına aynı neticeyi vermektedir. Kural şudur:

1. Atılacak hanede bulunan sayı ‘5’ten büyükse, yuvarlama yukarı; ‘5’ten küçükse aşağı doğru yapılır.

2. Eğer, yuvarlanacak hanedeki sayı ‘5’ise, yuvarlama en yakın ‘çift’ sayıya doğru yapılır. Bu işlemlerde ‘0’ çift sayı kabul edilir.

Şimdi bu kuralı örnekleyelim.

1. Virgülden sonrası iki haneye indirilmesi geren sayı, 36,387 olsun. Virgülden sonra üçüncü hanede bulunduğu için atılması gereken sayı 7 sayısı, 5’ten büyük olduğu için, yuvarlama yukarı doğrudur. İkinci hanedeki 8 sayısı 9 olur. Sonuç 36,39 dur.

2. Eğer sayı, 36,384 ise, son hanedeki 4 sayısı, 5’ten küçük olduğu için, yuvarlama aşağıya doğrudur ve doğru sonuç 36,38 olur.

3. Eğer sayı, 36,385 ise, atılacak son hanedeki 5, en yakın çift sayı olan 8’e yuvarlanır. Doğru sonuç, 36,38 dir.

4. Eğer sayı, 36,375 ise, en yakın çift sayı 8 dir. Doğru sonuç 36,38 dir.

5. Eğer sayı, 36,365 ise, en yakın çift sayı 6 dır. Doğru sonuç, 36,36 dır.

6. Eğer sayı, 36,305 ise, en yakın çift sayı 0’dır. Doğru sonuç, 36,30 dur.

7. Eğer sayı, 36,395 ise, en yakın çift sayı 0’dır. Doğru sonuç, 36,40 dır.

8. Eğer sayı, 36,3955 ise ve iki hane atılmak gerekiyorsa, dördüncü 5, üçüncü 5’i 6 yapar, 6 da 5’ten büyük olduğu için yuvarlama yukarıdır. Sonuç 36,40 tır.

Son Söz: Fiyatta yuvarlama doğruysa, kimsenin hakkı, kimseye geçmez.