Türevi bırak, entegrale bak

Finansal kriz yüzünden benim parasal, menkul ve gayrimenkul yatırımlarım daha ne kadar değer kaybeder?

Alacaklarım var, tahsil edebilir miyim?

Borçlarım var, ödeyebilir miyim?

Finansal kriz, iktisadi krize dönüştü. İşler, tekrar ne zaman açılır?

İnsanlar, mesela ben, işsiz kalır, geçim zorluğuna düşer miyim?

Dünyayı yönetenler, yapmaları gerekeni yapıyorlar mı?

Türkiye’yi yönetenler, yapmaları gerekeni yapıyorlar mı?

Her krizden fırsat çıkar deniyor. Bunun için ben ne yapayım?

* * *

Geçenlerde bir ilán gördüm. Başlık şöyle; "Calculus öğren, kendine yeni bir dünyanın kapılarını aç!" Türkçe okunuşuyla kalkulus (calculus) kısaca "hesap" demek. Diferansiyel ve entegral hesap diye biliniyor. Micheal Starbird adında bir matematik profesörü, kendini tüm áleme "calculus" öğretmeye adamış. İnanın çok kolay diyor. Bunun için 1300 sayfalık bir kitap yazmış. Kendi ifadesiyle, iki sayfada doğadaki "değişim" ve "hareket"in anlaşılmasını sağlayacak iki temel kavramı yani "türev" ve "entegral"i anlatmış. Geri kalan 1298 sayfada uygulamalı örnekler vermiş.

* * *

Bildiğiniz gibi, yaşanılan finansal kriz "türev" ürünlerden çıktı. Olay kısaca şöyle gelişti. Önce insanlar gitti, bankalardan ipotek mukabili ödünç aldı. Ortaya bir "kredi sözleşmesi" çıktı. Bu sözleşmenin bir borçlusu, yani evi alan kişi; bir alacaklısı, yani ödüncü veren banka; bir de ödüncün teminatı olan taşınmaz mal vardı. Bu sözleşme teminat gösterilerek, ikinci bir sözleşme yapıldı. Sonra ikinci sözleşme, başka tür akitlerle harmanlanıp üçüncü sözleşme yapıldı, sonra dördüncüsü ve bu türetme işlemi belki de yüz kere tekrar edildi. Böylece ortaya kimsenin hesap bile edemeyeceği büyüklükte bir "türev ürünler stoku" çıktı. Toplam stokun 120 trilyon dolara vardığı söyleniyor. Böyle söylenince vatandaş bunu 120 trilyon dolar para battı diye anlıyor. Çok huzursuz oluyor.

* * *

Dünya’nın bütün sersem kurnazları bir araya gelse böyle bir serveti yüz yılda batıramaz. Reel olmayan ekonomide işlemler genelde "toplamı sıfır olan" oyunlardır. Birinin kárı, çoğunlukla diğerinin zararıdır. Reel zarar, esas olarak reel sektörden doğar. Buradan bankalara yansır. Soru: Türevi 120 trilyon dolar eden denklemin "entegrali" ne? Kaç paralık birincil işlem yapılmış? Teminatlarının değer kaybından oluşan zarar ne? Bende bu sorunun hazır bir cevabı yok. Birlikte bulmaya çalışalım. ABD’de de bir milyon ipotekli ev satılıkmış. Tanesi 500 bin dolar olsa, 500 milyar dolar eder. Başka batık kredileri de ekleyelim, taş çatlasın birinci işlemlerin toplamı 700 milyar doları geçmez. Teminatların değeri % 40 düşmüş olsa, kredilerin teminatsız bakiyesi 280 milyar dolar eder. Bu da, bırakın tüm Dünya’yı ABD için bile altından kalkılamayacak bir yük değildir.

Son Söz: Türev ürünlerin yarattığı sorunların türevi, sonsuzdur.