Teori ve pratik

Bu maceram 1987’den 1999 yılına kadar sürdü. Sami Ercan, “öğrencilere deneyimlerini ve bunlardan çıkardığın sonuçları anlatsan” yeter demişti. Ben biraz daha ileri gittim. Önce Sami’nin verdiği kitaplardan yararlanarak bir müfredat programı hazırladım. Bir yarıyılda 14 hafta ders yapılıyordu. Her hafta bir konuyu işlemek üzere bu müfredatı parçalara ayırdım. Belki de “alaylı hoca” olmanın kompleksiyle önce her konunun kuramsal dayanağını saptadım. Sonra bu kuramları (teorileri) vakalarla öğrencilere aktarmaya çalıştım. Hocalık dönemimde en çok karşılaştığım soru “anlattıklarınız teorik olarak doğru olabilir; ama acaba pratikte çalışıyor mu?” idi. Ben de öğrencilerime “bu soruyu soracağınız en son kişi benim. Çünkü ben uygulamanın içinden geliyorum” diye söze başlar ve pek tabii çalışıyor, yeter ki teoriyi anlatan da dinleyen de teoriyi biliyor ve anlamış olsun diyordum. Son sözüm de  “teori, pratiğin damıtık halidir” olurdu.�

* * *

Ampirik kanıtlar, cari işlem fazlası olan “gelişen” ülkelerin, cari açık verenlerden daha hızlı büyüdüğünü gösteriyor. Ortada bu gerçek dururken, TÜSİAD dâhil tüm kamuoyu oluşturucular “hızlı kalkınmak istiyorsak, cari açık vermemiz” kaçınılmazdır diye söze başlıyorlar. İşin kötüsü bunu ispatlanmış bir “kuram” gibi ortaya koyuyorlar. Bu tuhaf konuşmaları dinlemekten içim karalar bağlarken, teori-pratik tartışmasına dair ilginç bir makale okudum. Birden ferahladım. Şimdilerde “dediklerin pratikte çalışıyor; ama acaba teorik olarak doğru mu?” diye sormak moda olmuş. Bayıldım doğrusu. Kanıta dayalı iktisat, (evidence based economics) diye bir deyim var. Herkes kendi söylediklerini destekleyen kanıt bulabilir. Ama yakıcı bir soru şudur. Yeterli sayıda kanıtla doğruluğu istatistiksel olarak kanıtlanmış bir iktisat kuramına uymayan gözlemler neyi ispatlar? Teorinin yanlış olduğunun mu, yoksa teorik irdelemenin yanlış yapıldığını mı?�

* * *

Teori veya kuram hatta daha hafifi kural denilen her soyut ifadenin, somut olarak neye tekabül ettiği hayatın içinde vardır. Ancak her somut olay, birden fazla kuramın etkisi altında cereyan eder. Dolayısıyla analiz veya kıyaslama “diğer hususlar aynı olmak” şartıyla yapılır. Mesela Türkiye’de hızlı büyüme yıllarında cari açığının arttığını gözlemlemek, hızlı büyüme ile cari açık arasında doğru orantılı bir ilişki olduğunu ispatlamaz. Nitekim hızlı büyüdük denilen son dönemin hesabı, “bir krizden diğer krize” (2001 ile 2009) arası olarak yapılırsa ortada hızlı bir büyüme olmadığı görülür.  �

Son Söz: Gördüğün gerçek olabilir, ama gerçeğin tamamı olmaz.