Öcü ve möcü

Hatırlatmakta fayda var. Ekonomik krizle iktisadi az gelişmişlik apayrı şeylerdir. Hatta iktisadi krizlerin ancak belli bir gelişmişlik düzeyinde olan ekonomilerde ortaya çıkabilir demek yanlış olmaz. Her kriz, bir düzeltmedir. Daha doğrusu “düzensiz” düzeltmedir. Ekonomik sistemlerin içinde krize neden olan iki mekanizma vardır. Birincisi, modern ekonomilerin sanal zenginlik yaratma yeteneğidir. Zaman, zaman milli gelir artışından kopuk bir milli servet artışı oluşabiliyor. Yani ülkeler ve o ülkenin fertleri, hak etmedikleri bir zenginlik düzeyine ulaşabiliyorlar. Bu zenginleşme de kendi kendini besleyerek “varlık fiyatları balonu” yaratıyor. Buna “saadet zinciri” deniyor. Krize sebep olan ikinci mekanizmaya da “otomatik düzeltici” deniyor. Bu mekanizmayı insanların “beklentilerinin değişmesi” tetikliyor. Yani bir yandan, menkul ve gayrimenkul fiyatları daha çok artar söylemi yaygınlaşarak, bir varlık fiyatları balonu oluşturuyor; diğer yandan bu balonu patlatacak “böyle gelmiş ama böyle gitmez” söyleminin beslediği dikenler büyüyor. Bu dikenler, balon küçükken devreye girerse, düzenli; geç devreye girerse, düzensiz düzeltme yani kriz oluyor.�

* * *

O zaman şu soruyu sormak şarttır. Mademki; modern iktisadi krizler hep varlık fiyatları balonunun patlaması sonucu bankaların ve diğer finansman şirketlerinin çökmesinden çıkıyor, niçin ekonominin “hisse senedi ve emlâk fiyatları” balonu oluşturmasına engel olunmuyor?

Benim aklıma birbirini tamamlayan iki açıklama geliyor:

1. Serbest piyasa sistemi, diğer adıyla kapitalizm, bireysel özgürlükler üzerine kuruludur. Risk almadan fırsat yakalanamaz, zararı göze almadan kâr edilemez. Krizlere engel olmak için yürürlüğe konacak, “yasaklayıcı mevzuat” ekonomi aktörlerinin girişimci ruhunu öldürür, hareket kabiliyetini sınırlar. Sistem topyekûn verimsizleşir.

2. Kapitalist sistemin düşünürleri, krizleri engellemenin uzun vadeli maliyeti ile çıkacak krizleri onarmanın maliyetini kıyaslamışlar ve ikincisini daha düşük bulmuşlar. Onun için krizlere engel olmuyorlar.

* * *

Dolayısıyla, bir finansal kriz ortaya çıktığında, oynanan oyunun kurallarını bilmeyen halk çok telaşlanıyor; krizi kendini hap deyip yutacak bir öcü sanıyor. Ama “şefler” telaşlanmıyor. Onlar krizin sadece bir “möcü” yani palavra öcü olduğunu biliyor. Ölümü gösterip halkı sıtmaya (yani gelir düşmesi ve fakirleşmeye) razı etmek için medya yorumcularını gaza getiriyorlar. Evvel Allah “iyi haber, haber değildir” düsturuyla yetişmiş gazeteler de ateşe körükle gidiyor.

Son Söz: Krizden korkma, geç kalmaktan kork.