Kriz çıkartacak kriz çözümleri

Geçim derdini erken yaşta halletmişse zengin olma arzusudur. Bu konulara değinmeyen iktisat sohbetleri veya yazıları “vitaminsizdir”. Tüketmeye değmez. İş adamları ise iktisatla iki sebeple ilgilenir. Birincisi “belirsizlik” ortamında, almak zorunda oldukları kararların isabetini arttırmaktır. Bunun için, bazı değişkenleri belirgin hale getirmeye yarayacak görüş ve düşünceleri izlerler. İkinci amaç ise, durduk yerde para kazanmak (veya kaybetmemek) için bilgi toplamaktır. İş adamları genellikle borç ve varlık yapılarını (bilânçolarını) ileride en yüksek “servet artışı” yaratacak şekilde düzenleme peşindedir. Buna doğru pozisyon almak denir. İktisatçılar buna yaramalıdır derler. Haksız da değiller.�

* * *

Büyük ustalardan Hayek’in bir sözünü tekrarlamak istiyorum: “İktisat, insan yapması değildir; ama içinde insan vardır”. İktisatçılar iktisadi sistemin mekanik işleyişini büyük çapta modelleyebilmiştir. Burada modellemekten kasıt, “24 saate şu kadar mm yağmur yağınca, dağdan şu kadar metreküp su gelir, bu da sel demektir” benzeri iktisadi hesaplar yapabilmektir. Ama insan davranışlarını, özellikle kısa vadede doğru kestirim yapmaya yarayacak şekilde modellemek mümkün değildir. Daha doğrusu kurulan modeller, uzun sürede ortaya çıkacak vakalarda muhtemelen en fazla sayıda “doğru” sonucu verir. Modelleme ile tek vakada sonucu kestirmek zordur. Ancak hayat devam etmektedir ve model ufukta bir kriz gösteriyorsa, o kriz mutlaka çıkar.

* * *

Hani her tehlike, bir fırsattır sözü var ya; işte şimdi tam o sözün devreye girdiği günlerdeyiz. Uyanıklar, krizi fırsata dönüştürme peşine düştü. Krizden çıkış başlayınca, ham madde fiyatları artacaktır diye piyasa oyuncular şimdiden bağlantı yapmaya başladılar. Sonuçta ekonomik faaliyet henüz yeterince hızlanmadan, ham madde fiyatları hızla artmaya başladı. Başta petrol olmak üzere, “The Reuters/Jefferies CRB Index”e giren 19 emtianın fiyatı sadece temmuz ayında yüzde 3.9 arttı. Artış, dolar cinsinden daha da yüksektir. Bunlar arasında bakır, demir ve alüminyum gibi fiyatı çok artan metaller de var. Bir ay önce bu emtialardan bağlantı yapanlar, krizin yarattığı fırsattan istifade ettiler bile.

* * *

Yeni soru şu: Emtia fiyatlarındaki artış, krizin bitmekte olduğunun göstergesi midir? Hatta artışın kendisi, bu krizi bitirecek bir “canlandırıcı” mıdır? Yoksa bu fiyat artışları, yaşanılan krize sebep olan bir yıl önceki “yüksek petrol ve emtia fiyatları balonunun” tekrar şişmeye başlaması mıdır? Eğer öyle ise, yaşanan krizin çözümüne yarayacak bu gelişme, bundan sonraki krizin sebebi olacak demektir.

Son Söz: Yavaş, yavaş çıkmalısın bu krizden. �