Hokus pokus

Bu deyim İngilizceden Türkçeye "İşte var, işte yok" şeklinde tercüme edilebilir. Hokus pokus, gözbağcılar (sihirbazlar) tarafından kullanılan, abrakadabra gibi anlamsız ama gizemli bir deyim. Daha doğrusu, kökü kökeni kaybolduğu için tam ne anlama geldiği bilinmeyen, ancak söylenince mucizeler yarattığına inanılan palavradan iki sözcük. Sahnede hokus pokus yoktur, göz aldanması vardır.

* * *

Bu dünyada bilimlerin anası da, babası da fiziktir. Canlılar dünyasına ait ifadelerin veya sebep-sonuç ilişkilerini ifade eden kanunların, ister fizyolojik, ister psişik alanda olsun mutlaka, fizikte bir izdüşümü vardır. Fizikte izdüşümü gözlemlenmeyen ve kanıtlanmayan bulgular bilimsel değildir. Burada fizik kelimesi, kimyayı da kapsar. Toplumsal bilimlerinin önemli bir dalı olan iktisatta da yapılan her hesabın, saptanan her ilişkinin fizikte bir izdüşümü olması şarttır. Aksi halde ortada bir iktisat bilimi olduğunu söylemek mümkün değildir. Ekonomi, metafizik değildir. Fiziğe uymayan ekonomik söylemler, olsa olsa edebiyat faslından "ekonobiyat" olur. Ekonomide, başarı vardır, mucize yoktur. Tercihler ve ödünleşme (trade-off) vardır; hokus pokus yoktur. Ancak bireyin hayatında çok hokus pokus olur. Çünkü ekonomide kütlelerin yarattığı geliri, kişilerin cebine aktarma mekanizmaları vardır. Buna da rant avı denir.

* * *

Borsasının her yükselişinde "zenginleştik", her düşüşünde "fakirleştik" diye konuşmak yanlıştır. Maalesef bu tarz konuşma dünyanın her yerinde yapılmaktadır. Borsanın inmesiyle veya çıkmasıyla hiçbir ülkenin milli geliri değişmez. Milli gelir değişmediği gibi, gelirin tüketilmeyen kısmının, yani tasarruf edilen bölümünün, fizik yatırımlara dönüşmesiyle yaratılan "milli servet" de değişmez. Başbakanımız, seçimlerden önce Genel Kurmay Başkanı ile Dolmabahçe’de bir görüşme yapmıştı. Bu görüşmeden sonra Başbakan Erdoğan, Genel Kurmay Başkanına, "Bakın e-muhtıra yayınladınız, borsa düştü, ülkemiz fakirleşti" dediğini basına açıkladı. O gün bugündür borsa hem çok çıktı, hem de çok düştü. Ne oldu şimdi yani? Her çıkışında zenginleştik, her düşüşünde fakirleştik mi? Geçen gün Amerikan Dow Jones endeksi düşünce, yatırımcıların 2,1 trilyon dolar zarar ettiğini yabancı gazeteler yazıyordu. Bizatihi endeks düşmesinin, fizikte izdüşümü yoktur. Endeks düştü diye, fabrikalar yanıp kül olmaz. Uçaklar patır, patır düşmez. Domatesler aniden çürümez. Danalar sıskalaşmaz. Barajlar patlamaz veya kurumaz. Küresel ısınma artmaz. Ancak borsa düştükten sonra ortaya çıkacak muhtemel gelişmelerin fizikte bir izdüşümü olabilir. İnsanlar kendilerini fakirleşmiş hissedip, harcamalarını kısar ve bu harcama kısılması milli gelirde bir düşüşe sebep olabilir. Yani olayın anlık bir etkisi yoktur. Söylenecek tek doğru laf, bu düşüşün veya çıkışın zincirleme reaksiyonlara sebep olabileceğidir. Bu reaksiyonların, hangi vadede hangi sonuçları yaratacağını kestirmek de zordur.

Son Söz: İzahı olmayan şeyin, mizahı olur.