Dövize yüzde 5 TL’ye yüzde 20 faiz dalgalı kurla dalga geçmek

Birincisine kambiyo kuru denir. Kambiyo, değiş-tokuş demektir. Bankaların veya döviz büfelerinin duvarında yazılı döviz fiyatı budur. İkinci oranın adı "Satın Alma Gücü Paritesi"dir. Bu oran para bozdururken kullanılmaz. Daha çok belli hesaplamaları yapmak için geliştirilmiştir. Kambiyo kuru, eğer o ülkede "sabit kur", "kur çapası" veya "örtük kur çapası" sistemi uygulanmıyorsa ve sermaye hareketleri serbestliği varsa, piyasada oluşur. Kısaca döviz arz ve talebi, paranın piyasa fiyatını belirler. Ancak yabancı para arzı veya talebi, bu para ister Dolar, ister Euro, ister TL olsun bazı etkenlere tabidir. Bunlardan birincisi faiz, diğeri enflasyondur. Ama bu değişkenler dahi cari kambiyo kurunu açıklamayabilir. Kurun oluşmasında mevcut durumdan çok, beklentiler önemlidir. Faiz ve enflasyon ne olursa olsun, prensip olarak büyük ve sürekli cari açık veren bir ülkenin para biriminin "aşırı değerli" olduğu, dolayısıyla ileride değer kaybedeceğine inanılır. Ama bu düzeltmenin ne oranda ve ne zaman ortaya çıkacağı kestirilemez. Üstelik bu düzeltmeler her zaman hileli yönlendirmelere açıktır. Yani içeride adamı olan büyük oyuncular, bu iniş çıkışları, işlerine nasıl geliyorsa ona göre ayarlayabilir.

* * *

Satın Alma Gücü Paritesi, bu kabil numaralardan etkilenmez. Çünkü bir hesaba dayanır. Hesap şöyle yapılır. Belli bir ürün ve hizmet sepeti, ayrı, ayrı ülkelerde o ülkenin para cinsinden hesaplanır. Bulunan sonuçlar birbirine bölünce "Satın Alma Gücü Paritesi" çıkar. The Ekonomist dergisi bu hesabı, çok kaba bir şekilde, dünyanın her yerinde satılan "Big Mac" denilen hamburgerin fiyatlarını kıyaslayarak yapmaktadır. Bu hesaba göre, bugün 1 Amerikan Doları, 1.44 YTL olmalıymış. Eğer kur bugün 1 ABD Doları 1,16 YTL ise, Türk Lirası yüzde 25 aşırı değerlidir denebilir. Aslında milli gelir farkları da dikkate alınmalıdır. O zaman Türk Lirasının aşırı değerlilik oranı daha da artar. "Big Mac" endeksine göre 1 Euro da 1.06 ABD Doları etmeliymiş. Yani bu hesaba göre Euro yüzde 50 aşırı değerlidir. Yine aynı endekse göre de Çin parası Yuan da % 49 aşırı değersizdir. Kısaca Euro, Dolar’a karşı değer kaybetmeli, Yuan ise değer kazanmalıdır deniyor.

* * *

Satın Alma Gücü Paritesi ve Kambiyo Kuru kavramlarından başka iki kur tanımı daha vardır. Bunlardan birincisine FEER denmektedir. Anlamı "Temel Denge Kuru" dur. Eğer kur bu düzeyde olursa, hem sürdürülebilir bir cari denge oluşur, hem de "düşük enflasyonda tam istihdam" sağlanabilir deniyor. "Geçekçi Kur" sorusuna cevap olarak geliştirilen son kavram da "Davranışsal Denge Kuru"dur. Bu hesapta verimlilik artışı, ülkenin yabancı sermaye çekme cazibesi, dış ticaret hadleri gibi değişkenler göz önüne alınmaktadır. Tabii bunlar sadece birer hesaptır. Nereden bakılırsa bakılsın, Türk Lirasının yabancı döviz kurları karşısında aşırı değerli olduğu kuşku götürmez. Kanıtı, büyüyen cari açıktır. Türkiye’de reel faizler, enflasyon beklentileri de hesaba alındığında makul denecek bir düzeye inmeden, dövizin "piyasa fiyatı" oluşmayacaktır.

Son Söz: Dövizin piyasa fiyatı oluşamıyorsa, piyasa ekonomisi de çalışmaz.