Sağlık

Gündüz TEZMEN

Bitkisel ilaçlar sanıldığı kadar iyi mi?

Aklınıza gelen ilk hastalığın adını söyleyin, hatta bu hastalık çok nadir görülen bir hastalık olsun, bilin ki dünyanın herhangi bir köşesinde bu hastalık için birileri, bitkisel ilaç tavsiyesinde bulunabiliyor. Birçok sağlık sorunu için düzinelerce bitkisel ilaç önerilebiliyor. Halk arasında da bazı bitkilerin tedavi edici yönde değerli olduğu inancı yaygın. Ayrıca, bitkisel ilaçların hiçbir yan etkisinin olmadığına da inanılıyor. Acaba bitkiler bu derece güvenli ve etkili mi?

Eczanelerin raflarını ve hatta işporta tezgahlarını dolduran ve yaygın olarak kullanılan bu ürünler üzerinde yoğun araştırmalar sürüyor. Koruyucu hekimlik ve beslenme uzmanı, Amerikalı araştırmacı Dr.Donald D.Hensrud bir genelleme yapmanın doğru olmadığı görüşünde. Bazı bitkilerin gerçekten olumlu etkiler gösterirken, çok etkili olduğu sanılan bazı bitkilerin sanıldığının aksine hiçbir etkisinin olmaması, bazılarının ise ciddi yan etki taşıması nedeniyle her bitki için ayrı ayrı değerlendirme yapılması gerektiğini belirtiyor.

Ancak ne yazık ki, bu konudaki çalışmalar yeterli değil. Bu nedenle bazı bitkiler ‘her derde deva’ gibi gösterilebiliyor. Aslında her ilaç gibi bitkisel ilaçlarda da ‘plasebo’ etkisi söz konusu olabiliyor. Yani ilacın gerçek etkisi olmadığı ya da yeterli olmadığı halde, hastanın inanması ve güvenmesi nedeniyle psikolojik etki yaratması, zaman zaman rastlanan bir olaydır. Bu nedenle komşunuza çok iyi gelen bir ilacın sizde aynı etkiyi yaratmaması mümkündür.

Tüm bitkisel ilaçlar konusunda yeterli bilimsel çalışma olmadığı için, uzmanlar, bu tür ilaçlara ilgi duyan ve kullanmak isteyenlerin bazı konuları bilmelerinde yarar görüyorlar.

Mucize değil: Bitkilerden büyülü ya da mucizevi etkiler beklememek gerekir. Bitkinin yapısında bulunan etkili maddeler sağlık üzerinde etki yaratırlar. Her bitkide birçok etkin madde vardır ve bunlar değişik kompozisyonlar halinde bulunurlar. Hangi maddenin ne oranda etki ederek nasıl bir sonuç verdiğini belirlemek de her zaman mümkün olamamaktadır.

Bazıları yararlı, bazıları zehirli: Doğada her bitkinin güvenli olmadığını da bilmek gerekir. En güçlü zehirler de bazı bitkilerden elde edilir. Ancak çoğu zaman, faydalı ve zararlı bitkiler kesin bir sınırla ayrılmaz. Çoğu bitkilerin yapısında yararlı ve zararlı maddeler yan yana bulunur. Yani bir bitki bir ölçüde yarar sağlarken bir yandan da toksik (zehirli) etki gösterebilir.

İçerik farklılığı: Bitkilerin yapıları ve içerisindeki etkin maddelerin oranı farklılıklar gösterebilir. Bunda yetiştiği toprağın yapısı, yağış oranı maruz kaldığı güneş süresi gibi etkiler rol oynar. Nasıl ki aynı cins meyvanın güneş göreni daha tatlı, gölgede kalanları ekşi olabiliyorsa, ilaç üretiminde kullanılan bitkilerin de yetiştiği koşullara göre etkili madde dozları farklılıklar gösterebilmektedir.

Standart yok: Bitkisel ilaçların üretiminde belirli standartlar ve kalite kontrolları koymak mümkün olamamaktadır. Bu nedenle çoğu ülkelerde, etkinliği ve güvenliği konusunda belirleyici etiketler koymadan satışına izin verilmektedir. Bu tür ilaçların reklamlarında ileri sürdüğü etkilerin bilimsel araştırmalarla kanıtlanmamış olabileceğini bilmenizde yarar var.

Purdue Üniversitesi‘nin doğal ilaçlarla ilgili araştırmalar yapan Farmakognozi kürsüsü öğretim üyesi Dr Varro E. Tyler, bu konuda yazdığı kitabına, ‘Her bitki, diğerinden farklıdır’ diye başlamıştır. Kitabında 100 den fazla bitkisel ilacı ele alan bu uzman da, bazı bitkisel ilaçların yararlı, bazılarının etkisiz ama bazılarının da ciddi yan etkiler yaratabildiğine dikkat çekerek ‘doğal ilaçlar zararsızdır’ ön yargısından kurtularak her ilacı ayrı ayrı ele almak gerektiğini söylüyor.