Yaramazlık, öfke, söz dinlememe... Şımarıklık mı başka bir problem mi?

Danışan: 11 yaşındaki oğlum hiç söz dinlemiyor. Ne söylesek sanki tersini yapıyor. Sürekli mızmızlanıyor, şikayet ediyor ve sürekli kızgın. Bazen neden kızdığını bile anlamıyorum. Annem arada bir bizimle kalır ve torununa çok düşkündür, oğlum da ona çok düşkündür ama ona bile o kadar ters davranıyor ki anlatamam. Annem de artık ondan uzak durmaya çalışıyor. En sonunda geçen gün bana “Kızım, bu oğlan gölgesiyle bile kavga ediyor, yazık bu çocuğa, bir şey yapın” dedi. Ben de yardım almaya karar verdim. Biz oğlumla baş edemiyoruz.

- Dr. Başak: Neler yapıyor?
Danışan: Her şey onun istediği gibi olmazsa ortalığı birbirine katıyor. Bağıra bağıra ağlamaya başlıyor, etrafı tekmeliyor veya tepiniyor, elindekileri fırlatıyor, kırılır mı bozulur mu o an umurunda değil. En sevdiği oyuncağı bile kızgınsa fırlatabiliyor. O kadar öfkeli oluyor ki kendini tutamıyor. Bana ve babasına vurduğu bile oluyor.

- Dr. Başak: Sadece evde sizinleyken mi böyle yoksa okulda da bu şekilde davranışları var mı?
Danışan: Maalesef okulda da öğretmenleri şikayetçi. Ders sırasında yerinde oturmuyor, sınıf içinde dolaşıyor, kuralları umursamıyormuş. Arkadaşlarıyla ufacık bir fikir ayrılığında bağırmaya, ağlamaya veya elindekileri fırlatmaya, duvarları tekmelemeye başlıyormuş. Öğretmeni, “Sürekli öfkeli ve üzgün bir hali var! diyor.

ÖFKE PATLAMALARI DAYANILMAZ HALE GELDİ

- Dr. Başak: Oğlunuz ne zamandır bu şekilde?
Danışan: Sanıyorum geçen seneden beri böyle. Biz büyüyünce geçer diye bekledik ve bugüne kadar çok ciddi bir problem olduğunu düşünmedik. Biraz şımarttık herhalde diye kendimizi suçladık ama artık kontrolden çıktı. Haftada 3-4 kez yaşadığı bu öfke patlamaları dayanılmaz hale geldi. Aile içinde huzurumuz kalmadı, onun yüzünden eşimle sık sık kavga eder olduk. Zaten aramız iyi değildi ama son zamanlarda boşanma raddesine bile geldik. Çocuk o kadar sinirli ki etrafındaki herkesi geriyor. Nerede ne zaman olacağı da belli değil. Bazen alışveriş merkezinin ortasında, bazen başka evde misafirlikte... “Yabancılar var etrafta oğlum, biraz düzgün davran, evde değilsin” diyoruz ama hiçbir işe yaramıyor. O kadar kontrolden çıkıyor ki onu nasıl sakinleştireceğimi bilemiyorum. Küçük çocuk olsa kucağıma alıp götüreceğim ama artık onu da yapamıyorum, neredeyse benim boyuma geldi.

- Dr. Başak: Çocukların zaman zaman öfke patlamaları olabilir ama bu durum çok sık, çok yoğun ve sürekli (örneğin 1 yıldır hiç geçmeyen bir şekilde) olursa bununla ilgili bir müdahale yapmak gerekir. Çünkü bu yaşadıkları psikolojik bir probleme işarettir ve tedavi olmazsa daha büyük sıkıntılara yol açabilir. Anlattığınıza göre oğlunuzun da bu öfke patlamaları normal bir kızgınlık ve yaşına uygun davranışlar değil. İç dünyasındaki olumsuz duygularla baş edemediğinde, onları dışarıya “yıkıcı” bir şekilde yansıtıyor. Çocukların yaşadığı bu sıkıntıların bir ismi var. “Yıkıcı Duygu Durum Düzensizliği”... Amerikan Psikiyatri Birliği’nin 2014 yılında yayınladığı elkitabında, bu bozukluk, Depresyon Bozukluları kategoresinde yer alıyor ve şu şekilde özetleniyor:

YIKICI DUYGUDURUM DÜZENSİZLİĞİ BOZUKLUĞU

* Sözel; öfkeden kudurma, bağırma, küfretme ve/veya davranışsal; insanlara ya da eşyalara karşı saldırgan bir tutum gösterme olarak kendini gösteren, içinde bulunulan duruma göre yoğunluk ya da süre açısından büyük ölçüde orantısız olan, yineleyici, ağır öfke patlamaları olur.

* Öfke patlamaları gelişim düzeyiyle tutarsızdır.

* Öfke patlamaları, ortalama olarak haftada üç ya da daha çok kez ortaya çıkar.

* Öfke patlamaları aralarındaki duygudurum, neredeyse her gün, sürekli olarak kızma ya da kızgınlık gösterme ile belirlidir ve bu durum başkalarınca (örneğin anne-babaları, öğretmenleri, yaşıtları) gözlenebilir.

* Bu şikayetler 12 aydır ya da daha uzun bir süredir vardır. Bu süre boyunca, bütün belirtilerin olmadığı ardışık üç ay ya da daha uzun süren bir süre olmamıştır.

* Sözü geçen sıkıntılar, üç ortamdan (evde, okulda, yaşıtlarıyla birlikteyken) en az ikisinde vardır ve bunlardan en az birinde, ağır bir biçimde kendini gösterir.

* Şikayetlerin ortaya çıkışı ilk kez, 6 yaşından sonra ve 18 yaşından once gözlenmiştir.

* Bu davranışlar, başka bir ruhsal bozuklukla, örneğin otizm, travma sonrası stres bozukluğu, ayrılma kaygısı bozukluğu, süregiden depresyon bozukluğu gibi başka bir bozuklukla daha iyi açıklanamaz.

* Belirtiler, bir maddenin, başka bir sağlık sorununun ya da nörolojiyle ilgili bir durumun fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.

BU SORUNA HANGİ ETKENLER YOL AÇIYOR

Danışan: Oğlumun sadece davranışlarında problem yok, iç dünyası da bana çok huzursuzmuş gibi geliyor. Demek ki ciddiye almamız gereken bir durummuş da bizim haberimiz yokmuş. Bu çocuk niye böyle oldu anlamıyorum. İnsan sürekli kızgın olup, sürekli başkalarını suçlar mı? Hep başkaları kötü, hep ona haksızlık yapılıyor.
- Dr. Başak: Bazı fiziksel hastalıklar, dikkat bozukluğu, kaygı bozukluğu gibi başka problemler de oğlunuzun bu yaşadıklarına neden olabilir.

Danışan: Dikkat bozukluğu olduğunu sanmıyorum, bununla ilgili hiçbir belirti yok. Fiziksel olarak da çok sağlıklı maşallah ama kaygısı yüksek bir çocuk olabilir. Başka neden olabilir?
- Dr. Başak: Nedenleri tam olarak bilinmese de birtakım faktörler üzerinde duruluyor. Bunlar; aile hayatında ortaya çıkan değişiklikler (bir yerden başka bir yere taşınma, ailenin sosyoekonomik durumunda değişiklikler, aile üyelerinden birinin kaybı, anne-baba arasındaki geçimsizlik ve buna bağlı ortaya çıkan problemler gibi), çocuğun travmatik bir olay veya istismar yaşaması ya da nörolojik bir durum olarak sıralanabilir.

TEDAVİSİ MÜMKÜN MÜ?

Danışan: Bu ciddi bir hastalık mı? Bunun bir tedavisi var mı? Oğlum düzelebilir mi?
- Dr. Başak: Ciddi bir hastalık diye tanımlamasak da oğlunuzun hayatını olumsuz etkilediği için ciddiye almanız gereken bir durum. Ayrıca hiçbir müdahale yapılmazsa ileride akademik, sosyal ve psikolojik olarak daha da ciddi problemler yaşayabilir. Diğer yandan, doğru ele alınır ve doğru yöntemler kullanılırsa kısa sürede sıkıntılarında azalmalar görebilirsiniz. Bunun için neden ortaya çıktığına bağlı olarak bir tedavi planlanmalı. Bu genellikle çok yönlü bir müdahaleyi gerektirir ve tedavi planının içinde şunlar vardır: Davranışlara yönelik bir bireysel terapi, anne-baba becerileri ve davranışlarına yönelik aile terapisi, okul ile işbirliği yaparak okuldan destek alma, çocuğun yediklerini ve içtiklerini yakından takip etme ve gerektiğinde ilaç tedavisi... Size bu konuda yardımcı olacak uzmanlarla çalıştığınızda, siz de oğlunuza yardımcı olabilecek ve onun duygularını, düşüncelerini, isteklerini daha sağlıklı yollarla ifade edebilmesine, ömür boyu kullanabileceği ve hayata daha kolay uyum sağlayabileceği becerileri öğrenmesine destek olabileceksiniz.