Çocuğum içki mi içiyor?

Danışan: Oğlumun içki içtiğinden şüpheleniyorum ve çok korkuyorum.
Dr. Başak: Oğlunuz kaç yaşında?
Danışan: Daha yeni 15 oldu. Geçen gün eve geldiğinde sanki alkol kokusu alır gibi oldum, sordum ama inkar etti.
Dr. Başak: Koku aldıysanız haklı olma ihtimaliniz çok yüksek.
Danışan: Bu kadar küçük yaşta, güpegündüz, bunu yapmış olduğuna inanamıyorum.
Dr. Başak: Yeşilay’ın araştırmalarına göre 2006 yılı itibariyle alkole başlama yaşı 11’e kadar düşmüş. Bana danışan anne-babalardan da öğrendiğime göre ergenlerde alkol kullanımı çok yaygın. Genellikle okul çıkışlarında bir yerlere gidip veya evlerde ders çalışma bahanesiyle toplanıp içiyorlar. Bu sanıldığından daha ciddi, tehlikeli ve gerçek bir problem.
Danışan: Bence de çok tehlikeli. Bir arkadaşım, “Merak etme, bir hevestir geçer” dedi ama ben öyle düşünmüyorum.
Dr. Başak: Heves olarak ele alınmamalı. Her şeyden önemlisi, çocukların büyümeye devam eden beyinleri, içki ve sigaradan çok ciddi zarar görüyor. Günümüzde birçok araştırma bunu kanıtladı.
Danışan: Neden bazı çocuklar içiyor da bazıları hiç heveslenmiyor?
Dr. Başak: Buna neden olan birçok faktör var; merak, etrafa uyum sağlama, iyi hissetmek, stresi azaltmak... Arkadaşlar ve çevre önemli bir etken. Ergenliğe giren genç, aileden bağımsız olduğunu, büyüdüğünü arkadaşlarına gösterme çabasına giriyor. 12-13 yaşlarında ailenin yanında ilk yudumları tadan çocuk, 14-15 yaşına geldiğinde aileden gizlice, arkadaşlarıyla içmeye başlıyor. 16-17 yaşlarında ise kendilerine güven artıyor ve “Ne yaptığımı biliyorum, kendimi bilerek içiyorum” havasına girebiliyor. Aile yapısı ve ilişkileri de belirleyici bir faktör. Çocuklarıyla daha çok konuşan, ilişkisi daha sıkı olan, aile kurallarının ve sınırlarının net ve kesin çizgilerle belirli olduğu ailelerde çocukların içme ihtimali daha az. Bunun yanında genetik olarak yatkınlık da olabilir. Eğer ailenizde alkol problemi yaşayan biri varsa, bunu mutlaka çocuğunuzla paylaşın ve kendisinin de risk altında olduğunu anlatarak onu uyarın.

KONUŞMAK İÇİN KEYİFLİ BİR ANINI YAKALAYIN

Danışan: Onunla bu konuyu nasıl konuşacağımı bile bilmiyorum. Konuyu açmaya çalışsam, inkar edecek, bana sinirlenecek ve beni dinlemek istemeyecek.
Dr. Başak: İkinizin de keyifli olduğu bir anı yakalamaya çalışın. Arabayla bir yere giderken, beraber alışveriş yaparken veya yemek yerken konuyu açabilirsiniz. Duygu durumunu anlamaya çalışın. Duygusal problemleri olan çocuklar alkol kullanmaya daha meyilli olur. Son zamanlarda yaşadığı zorluklar olup olmadığını araştırın. Arkadaş baskısından, insanların neden içtiğinden veya içmediğinden bahsedin. Arkadaş baskısıyla nasıl baş edeceği konusunda ona yardımcı olacak taktikler verin. Fiziksel zararları, özellikle, beyne yaptığı zararları mutlaka anlatın. Ayrıca ona iyi bir model olmaya çalışın. Anne-babanın alkole yaklaşımı, alkolle ilişkisi, çocuğun arkadaşlarının içmesinden daha etkili bir rol oynuyor.
Danışan: Biz öyle çok içen bir aile değiliz. Ancak arkadaş toplantılarında veya dışarıya yemeğe gittiğimizde 1-2 kadeh içeriz.
Dr. Başak: Öyleyse ona, kontrollü içmenin ne anlama geldiğini öğretin. Alkollü kişinin karar verme mekanizmasının nasıl zarar gördüğünü örneklerle anlatın. İçkili birinin arabasına binmemesi gerektiğini, içki içenlerin korunmasız seks yapmaya daha eğilimli olduğundan bahsedin. Bu konuları onunla ne kadar erken konuşursanız o kadar faydalı. Hem bu konularda sizinle iletişime girme rahatlığını kazanır hem de doğru bilgiler edinmiş olur. Son olarak, ona her zaman her konuda destek olacağınızı, yanlışlar yapma yaşında olduğunu ve onu yargılamadan hep seveceğinizi hissettirirseniz, ilişkiniz ona güven verecektir ve sizden yardım almaktan çekinmeyecektir.

Anlamak için bu testi çözün

Dr. Başak: Uyuşturucu Bağımlılığı Danışmanı Amerikalı Shelly Marshall’ın, aileler için hazırladığı bu formu eşiniz ve siz, birbirinize danışmadan yanıtlayın. Daha sonra cevaplarınızı karşılaştırarak hangisinin doğru olduğuna beraber karar verin.

SORULAR

1. Çocuğunuzun duygu durumunda ani ve uygun olmayan (huzursuzluk, öfke veya çakırkeyiflik gibi) değişiklikler gözlüyor musunuz?
2. Çocuğunuz son zamanlarda kendinden büyük çocuklarla arkadaşlık ediyor mu?
3. Çocuğunuz, içki içtiğini bildiğiniz kişilerle zaman geçiriyor mu? (*)
4. Okulda problemler yaşıyor mu? Ders notları düşüyor mu? Okuldan kaçtığı veya gitmediği günler var mı?
5. Evinizdeki içkilerde azalma oluyor mu? İlaç kullanımı nasıl? Gereğinden fazla ağrı kesici, öksürük şurubu, alerji ilacı kullandığını düşünüyor musunuz?
6. İnansanız da inanmasanız da çocuğunuzun alkol kullandığını size herhangi biri (kardeşi, kuzeni, komşusu) söylemeye çalıştı mı? (*)
7. Çocuğunuz herhangi bir nedenden dolayı kanunlarla ilgili bir sorun yaşadı mı veya okuldan uzaklaştırıldı mı?
8. Çocuğunuz alkol ve uyuşturucular konusunda yapılan eğitimler, TV programları veya yayınlar hakkında olumsuz konuşuyor mu?
9. Duygusal veya fiziksel bir problem yaşıyor mu? (Karın ağrıları, ani kilo verme veya alma, depresyon, kaygı, intihar konuşmaları veya denemeleri gibi.) (*)
10. Çocuğunuz son zamanlarda yalan söylemeye, nerede olduğu hakkında çelişkili bilgiler vermeye, sizden bazı şeyleri gizlemeye, gizleyebilmek için başkalarını (kardeşini, arkadaşını) kullanmaya başladı mı?
11. Odasında veya evin başka yerlerinde boş içki şişesi, bira kutusu gibi bariz işaretlere rastlıyor musunuz?
12. Çocuğunuzda, alkol kokusu, göz bebeklerinin büyümesi, gözlerinin kızarması, konuşmasında gariplik, kontrol edilemeyen kıkırdama ve enerji gibi fiziksel işaretler fark ediyor musunuz?
13. Çocuğunuz sigara içiyor mu ve/veya ağzında sık sık naneli şeker, sakız var mı?
14. Çocuğunuz geç geldiğinde, olması gereken yerde olmadığında veya okulda bir problem yaşadığında, inandırıcı olmayan mazeretler uyduruyor mu?
15. Çocuğunuz, 1-2 kere alkol veya uyuşturucu denemiş olduğunu itiraf edip, partilerde veya başka yerlerde kesinlikle kullanmadığını, kullananlardan uzak durduğunu, hatta arkadaşlarını da durdurmaya çalıştığını söylüyor mu?
16. Çocuğunuzun, genel anlamda büyüklere, size veya okul görevlisi, öğretmen gibi otorite figürlerine karşı kötü ve aksi bir tutumu var mı?
17. Çocuğunuz alkol veya uyuşturucu kullanmış olmasıyla ilgili kaygılarını hiç dile getirdi mi? (*)
18. Yaptıkları veya eşyaları konusunda aşırı derecede bir gizlilik ihtiyacı gösteriyor mu? Odasına girmenizi engellemeye çalışıyor mu? Odasının kapısını, çekmecelerini veya çantasını kilitliyor mu?
19. İçerideyken veya akşamları güneş gözlüğü kullanıyor mu?
20. Çantanızdan veya cebinizden, sizden habersiz para alıyor mu? Parasını nasıl harcadığı konusunda bilginiz var m?
21. Aileyle yapılan aktivitelere katılma isteği azaldı mı? Eskiden keyif aldığı aktivitelerden, içki içemeyeceği ortamlar olmadığı için veya başlarında bir büyük olacağı için kaçınıyor mu? Daha rahat sigara ve içki içeceği ortamlarda bulunmayı mı tercih ediyor?

Değerlendirme
Bu sorulardan dört veya daha fazlasına “EVET” dediyseniz, çocuğunuzun alkol veya uyuşturucuyla ilgili bir sorun yaşıyor olma ihtimali vardır. Yanında yıldız olan sorulardan bir tanesine bile “EVET” dediyseniz, hemen profesyonel bir yardım almalısınız.

NOT: Psikoterapi diyalogları, yaşanmış hikâyelerden esinlenerek, psikoterapi sürecinde kullanılan yöntemlere örnek oluşturmak amacıyla yaratılmıştır. İçeriği psikolojideki bilimsel gelişmelere paralel olmakla beraber genel bilgilendirme ve tavsiye niteliğindedir.