En büyük marka: dolar

Uygarlıkların çıkış yeri Mezopotamya'da büyük silahlar sustu. Sağda solda gene gürültüler var ama havai fişek kabilinden. Esas harp bitti. Sıra bir ay içinde harabeye dönüşen Irak'ın yeniden yapılanmasına, otuz yıla yakın dikta rejimiyle ezilen ülkenin demokratik yönetime geçilmesine geldi.

İstila, işgal ve yapılanma masrafları Amerikan hazinesinin karşısına 100 milyar doları aşkın bir fatura çıkaracak. Bush yönetimi bu meblağı Irak'ın can damarı, ana gelir kaynağı olan petrol sanayiini canlandırıp satışlardan sağlamayı planlıyor. Yapılanmada kullanılmaz hale gelen resmi daireler, konut, okul, hastane, karayolları, liman ve petrol kuyularıyla boru hatlarının tamir ve inşası ilk planda. Peki yılda 20 milyar dolardan asgari üç sene sürecek faaliyette aslan payını kim alacak? Şüphesiz ‘‘Irak'ın Kurtuluş Operasyonu’’ lideri Amerika.

ABD eski başkanlarından Calvin Coolidge'un ‘‘Amerika'nın işi, iştir’’ deyimi bu bağlamda devreye giriyor. Amerikan Deniz Piyadeleri (Marine'ler), komandolar daha Bağdat'ı ele geçirmeden Pentagon (Savunma Bakanlığı) Irak'ın petrol kuyularında yangın söndürme kontratını Dick Chaney'in ABD Başkan yardımcılığına seçilmeden önce beş yıl başkanlığını yaptığı Halliburton şirketinin yan kuruluşuna verdi. Yedi milyar dolarlık kontratta Bush'un yardımcısı Cheney'in kayırılması nüfuz suiistimali çerçevesinde Amerikan yasalarına ters düştüğü gibi Dünya Ticaret Örgütü'nün (WTO) ‘Tüm ihalelerin yerli ve yabancı herkese açık olması’ ilkesini de çiğnemiş oluyor. Pentagon ayrıca Irak petrol sanayiinin yönetimine geçenlerde Fluor Corp. şirketinden Bush yönetimine yakın bir emekliyi getirmeyi düşünüyor. Tüm bu işlemler yasalara, uluslararası iş ve ticaret düzenine aykırı. Ama, dışlanmış koalisyon ortağı İngiltere dahil hangi babayiğit ortaya çıkıp Amerika'ya ‘Yanlış yapıyorsun’ diyecek yüreğe sahip?

BECHTEL MURADINA ERDİ

Oysa global ticarette Amerika'nın nüfuz kullanıp devlet adamlarına iş kazandırma çabası yeni değil. Savunma Bakanı Donald Rumsfeld Irak-İran harbi sırasında 1983 yılında Özel Elçi olarak Bağdat'a giderek Saddam Hüseyin ve Dışişleri Bakanı Tarık Aziz'le buluşmuştu. Rumsfeld, Tarık Aziz'den Reagan yönetimi Dışişleri Bakanı George Shultz'un bakan olmadan başkanlığını yaptığı Bechtel şirketine Irak petrollerini Ürdün'ün Akabe limanına taşıyacak boru hattı projesinin verilmesini istedi. Saddam İsrail'in bombalama kaygısından ötürü bir milyar dolar değerindeki projeyi onaylamadı. O tarihte Amerika Irak'ın İran'a karşı kimyasal silah kullandığını biliyordu. Reagan'ın Savunma Bakanlığına atanmadan önce Bechtel'in baş hukuk müşaviri olan Caspar Weinberger'in de ağırlığını koymasına rağmen Saddam fikrini değiştirmedi. George Shultz'un halen yönetim kurulunda olduğu Bechtel'in adı şimdi de Irak'ın milyarlarca doları aşkın yapılanma ihalelerinde ön planda geçiyor.

Ortaya bir güç ve kudret sorusu çıkıyor. Amerika özgürlük, demokrasi, doğal kaynak, bilim zenginliği, ileri teknolojiyle beslenen savunması, serbest ticaret düzeni ve beyin göçüyle beslenen insan mozayiği ile süper liderlik koltuğuna yerleşmiş bir ülke. Dergi bilmecelerinde ‘Tugrik, Guarani, Coupon, Baht, Kuron’ sözcüklerini görseniz bunların Moğolistan, Paraguay, Gürcistan, Tayland ve İsveç para birimi olduğunu söyleyebilir misiniz? Ama dolar deyince iş değişiyor. Amerikan gücünün kökeninde dolar var. Dünyada başlıca geçer akçe Amerikan parası. Coca Cola, Marlboro, McDonald's, Disney gibi bir marka isim dolar.

SIRTI YEŞİL PARA

Halkını sömüren diktatörler, petrol şeyhleri, silah-uyuşturucu kaçakçıları yasadışı servetlerini yabancı ülkelerde dolar hesabında tutuyorlar. Dolar Brezilya'dan Filipinler'e, Kanada'dan Küba ve Tayvan'a 30 ülkenin gerçek para birimi. Yerkürenin bu en güçlü parasının geçmişi ise oldukça mütevazı. 16'ncı yüzyılda halen Çek Cumhuriyeti'nde olan Joachimstal kenti vadisinde (Almanca Thal) bozuk para üretimine başlanmış. ‘Thaler’ adlı paralar İngilizce'ye ‘dollar’ diye geçmiş. Amerikan İç Harbi'nde dolar basan 208 banka arasında sivrilen ‘Bank of U.S.’ bankası güçlenince Başkan Andrew Jackson bankaları kapatmış. 1862'de devletin basmaya başladığı paraların arka yüzünde yeşil mürekkep kullanıldığı için ‘Greenbacks’ adını almış.

Avrupa birimleri arasında zayıf durumdaki dolar Birinci Dünya Harbi'nden sonra global finansın ABD'ye taşınmasıyla güçlenip İkinci Dünya Harbi'ni takiben İngiliz Sterlini'ini geride bırakarak iş ve ticaret aleminin bir numaralı para birimi haline gelmiş. Amerika'nın süper devlet olmasında ‘Sırtı Yeşil’ paranın büyük rolü var.