Caz devlerinin cirit attığı köy

Doğan ULUÇ

Yeni Dünya'ya hiç ayak basmadan ekran-perde görüntüleriyle aşina olanlar ‘‘Şu gökdelenleri, Hürriyet Abidesi'ni, Broadway'i anlatsana. İtalyan mahallesi varmış, tüm 'baba'lar oradaymış, görmüşsündür mutlaka. İnsanlar evde kilit kilit üstüne yaşıyormuş, Harlem'de sık sık zenci-beyaz çatışması olurmuş’’gibi sorular yönetirler. Kıt'a ülkeyi kapı komşusu yapanların bir kısmı ‘‘New York yaşanacak değil, ziyaret edilecek yer’’diyerek muhtemelen gerçekleşmeyecek özlemlerini gizlerler. Konuşmalar her seferinde New York üzerinedir, Amerika'nın değil. Amerika bir rüya ise New York rüyaların kentidir pek çok kimse için.

Milyonların gelip görmeye, gelenlerin yerleşmeye can attığı süper kentin coğrafya adı The New York City. Kent her biri şehir nüfuslu Brooklyn, Queens, Bronx, Staten İsland ve Manhattan ilçelerinden oluşuyor.

Peki dillerden düşmeyen, düşlere giren New York'un neresi? The Empire State'den Radio City'ye, Rockefeller Center'dan, Little İtaly, Chinatown, Harlem'e, Hürriyet Abidesi, Wall Street'e, Fifth Avenue'ye hepsi Manhattan'da. Müze, tiyatro, galeri, alışveriş yerleri, lüks otel ve restoranları burada. Yerlisi, yabancısının ilgi ve merakı yalnızca bu minik adada. Manhattan New York'un kalbi, beyni herşeyi.

Diğer ilçeler yetim evlat gibi, boynu bükük. Manhattan'ın şöhreti, görkemi, renkli yaşamı gölgesinde kalmışlar. Queens'de Manhattan manzaralı evlerin kirası yüksek, Brooklyn'de lüks tarife alan lokantanın özelliği de gene nehir ötesinden Manhattan'a göz kırpması.

Manhattan merkezli New York Times, Post ve News Gazeteleri önceki gün Hillary Clinton'ın Queens'i ziyaretini sanki ‘‘Manhattan dururken hangi cesaretle o köye gidersin?’’ öfkesiyle görmezden geldiler. Ama trompet ustası Louis Armstrong'un evini müzeye dönüştürme kampanyası başlatan First Lady sayesinde Queens'in bir sırrı ortaya çıktı. Meğer cazın gelmiş geçmiş en ünlüleri Manhattan'ın mezarlığı diye bilinen bu ilçede otururlarmış.

Kelime kökeni bilinmeyen Jazz (Caz) bir anlamda Amerika'nın klasik müziği. Batı Afrika ritmi, Avrupa harmonisi ve Amerikan kilise şarkılarının birleşimi sayılıyor caz. Yorum zenginliğinden ötürü kişisel özgürlüğü yansıtıyor. 1910'lu yıllarda Amerika'nın güney kesiminde zencilerin başlattığı caz kuzey eyaletlere özellikle New York'a tırmanmış. Nedeni ise müziğe en fazla para ödenen yer Manhattan. Birbirini takip eden efsane isimler Manhattan bar, klüp, eğlence yerlerinde onlarca yıl sanatlarını icra etmişler. Queens'i ikamet yeri seçmelerinin başlıca nedeni oradaki beyazların bu zencilerle bir arada yaşamaya rıza göstermesi.

Kimler gelip geçmemiş ki Queens mahallelerinden ? Corona'da ‘‘Sachmo’’ (torba ağız) Louis Armstrong, bir sokak ötede gene trompet yıldızı Dizzy Gillespie, saksofoncu-bestekar Jimmy Heath, saksafoncu Cannonball Adderly. St. Albans ise tam caz mahallesi. Piyanist Chick Corea, Clarance Williams, kontrabas Charlie Mingus, Milt Hinton, saksafon John Coltrane, piyanist- orkestra şefi Count Basie, unutulmaz şarkıcılar Ella Fitzgerald, Lena Horne, Billie Holiday, piyanist-bestekar-şarkıcı Fats Waller ile baterist Buddy Rich, caz ünlüleri mahallesine sigara içimi mesafede yaşamış. Şimdilerde dünyanın en aranılan erkek sesi ünvanlı Tony Bennett ise Astoria mahallesinde.

Kontrabas ustası 88 yaşındaki Milt Hinton hala Corona'da yaşıyor. Ella, Billie, Gillespie, ‘‘Sachmo’’, Basie ve diğer caz devleriyle evlerde sabaha kadar süren ‘‘Jam-session’’ partilerini anlatıyor. Mahallenin yeni kuşakları arasında ‘‘Count Basie'nin terzisine, Lena Horne'nun kuaförüne giderdim’’ diye övünenler var.

Amerika'nın ‘‘Country & Western’’ türü müziğinin merkezi Nashville. Nashville'in eyalet komşusu Memphis, Elvis Presley- B.B.King ikilisi sayesinde ‘‘Rock'n Blues’’ kenti diye biliniyor. Otomativ sanayi kentinden alıntıyla Detroit ‘‘Motown’’ Sedası denilen zenci popunun çıkış yeri. Queens'liler de nihayet akıllarını kullanıp bu sönük ilçeyi ‘‘Zenci Cazının Merkezi’’ diye haritaya geçirecekler. Belediye caz devlerinin yaşadığı evleri, bir caz kütüphanesi içeren gezi turu başlatmış. Penceremden salaş depo dizileri görünen Queens'e artık küçümseyerek bakmayacağım.