Yabancılar Karagöz için ne diyor

İçlerinde ünlü şair Gerard de Nerval, ünlü yazar Theophile Gautier de vardır.
Gölge oyunu neden bu kadar seyrediliyordu, toplumsal haritada yeri neydi?
İşte kitap bunların yanıtını veriyor.
Oyunun bu kadar tutulmasını şöyle açıklıyor yazar: “İslami kültürün etkisi altında türlü adlar almasına rağmen oyun, daima milli ruhun damgasını taşımıştır.”
Siyavuşgil’in kitabında çeşitli kaynaklardan Karagöz’ün tarihini öğrenmek de mümkün.
Türk halk ruhunun perdede göründüğünü de şöyle belirtiyor:
“1- Hayâl perdesinde halk ruhunun olaylar karşısındaki davranışı,
2- Halk ruhunun insanlar (tipler) hakkında verdiği yargılar.”
Bu sözü şöyle bir yorum izlemektedir:
“Doğuda hayal oyunları, gösterildiği her ortamda o ortamın dünya görüşü ile toplumsal yaşamını yansıtmıştır.”
* * *
KARAGÖZ’DE ibret dersleri vardır.
Bunun anlamı nedir?
Halkın toplumda bulduğu sakat tarafları, kendine özgü mantıkla eleştirir ve yerer.
İncelemeler Siyavuşgil’e göre bu eleştirilerin, yergilerin zamanında somut olaylar olduğunu göstermiştir.
Karagöz’deki çeşitli tipler de zamanın kozmopolit toplum kanavasının perdeye yansımasından ibarettir.
Yazardan alıntılarsak, “İstanbul yine Kastamonulu Lâtifî’nin üç yüzyıl önce dediği gibi içinde ‘yetmiş iki milletin oturduğu ve yerleştiği’ acaip bir beldedir.”
Karagöz halktan biridir, otoriteye karşı eleştirilerini söyleyerek ondan intikamını alır, diyor Siyavuşgil.
* * *
SİYAVUŞGİL, İstanbul’da Karagöz(2) kitabında Karagöz’ün niçin Türk İstanbul’una
ait olduğunu kanıtlarla açıklıyor.
Oyunlardan bir tanesi şöyle:
Sokağa fenerle çıkılması emrediliyor, Karagöz’de elinde fenerle çıkıyor ama fener yanmıyor, çünkü emirde mum konulması söylenmemiş, Karagöz içeri mumu da koyuyor ama yakmıyor çünkü mum konulması söylenmiş ama yakılması söylenmemiş.
O da söylenince işlem tamamlanıyor.
Ali Poyrazoğlu, Brecht’in gölge oyununu bildiğini hatta ilk çıkışta, sokak tiyatrolarında Karagöz perdesi gibi perde kullandığını söyledi.
İnci Enginün de, Haldun Taner’in kabare oyunlarında başarılı olmasını hem Karagöz’ü hem Brecht’i bilmesine bağladı.
* * *
SİYAVUŞGİL kitabını birçok okurun katılacağı bir saptamayla bitiriyor:
“Duygularını ve eleştirilerini Karagöz’ün bir cümlelik alayında gözliyebilen meçhul halk sanatçısı, sanat dehası itibariyle bir Cervantes’ten, bir Rabelais’den ve bir Swift’ten hiç de aşağı kalmaz.
Zaten insanlığın bu dâhileri de bir ideal namına cemiyete haykırmak istedikleri zaman, halkın alçakgönüllü buluşlarından esinlenmemişler midir?”

(1)Karagöz-Psiko-sosyolojik Bir Deneme, Sabri Esat Siyavuşgil, Maarif Vekâleti Yayınları.
(2) İstanbul’da Karagöz ve Karagöz’de İstanbul, Sabri Esat Siyavuşgil, Halkevi Yayınları.