Uygarlığın tarihçisi Server Tanilli artık yok

Aydın kimdir sorusunu, onun yaşamından ve yapıtlarından örnekler vererek yanıtlayabilirsiniz.
TÜYAP Kitap Fuarı’nda Onur Yazarı seçildiğinde Alpay Kabacalı’nın hazırladığı kitabın adı, “Uygarlık İşçisi Server Tanilli” idi.
O kitapta Kabacalı’nın bir sorusuna verdiği karşılık, bir aydının, bir araştırmacının, zaman içinde görüşlerini gözden geçirme sorumluluğunu taşıdığını, cesaretle özeleştiri yapabildiğini gösterdiğinden çok önemserim:
“Eskiden sosyalist gerçekçiliğe eğilimli iken, bugün doğru olanın sosyal gerçekçilik olduğunu kabul ediyorum. Sanat ve edebiyata bakarken, vaktiyle pek keskin bir cephe anlayışım vardı: bugün böyle keskin çizgili bir ayrıma gidemiyor, fikre olduğu kadar, sanat ve edebiyata olanca özgürlüğü tanıyorum.”
Uygarlık Tarihi’ni okurken kültüre, sanata, edebiyata ayrılan bölümleri, bu açıdan da değerlendirdim.
Tanilli, ezberci, her dediğine kafa sallayan bir okur tipi yaratmamıştır.
Uygarlık Tarihi’nin Giriş’inde Uygarlık ne demektir? sorusundan yola çıkıp, belli, kesin bir tanıma varmak yerine, tarih içinde çoğulcu çeşitlemeleri tercih etmiştir.
“Uygarlık tarihinin aslında uygarlıklar tarihi olduğu saptamasına dikkati çekmek isterim:
Hiçbir uygarlık türdeş (homojen) değildir.
Bir uygarlık, başka uygarlık ya da uygarlıklarla ilişki içindedir mutlaka. Böyle bir ilişki doğar doğmaz da, o uygarlık değişmeye başlar. İnsanlık tarihi, uygarlıklar arasındaki bu tür ilişkiler ve onların sonucu ortaya çıkan değişikliklerin tarihidir bir yerde: İlkçağda Asurlular, Babil uygarlığına kondular. Roma uygarlığı aslında Yunan uygarlığının bir yetiştirmesidir. Haçlı savaşlarında karşılaşan, yalnız ordular değil, aynı zamanda iki ayrı uygarlığın, İslam uygarlığı ile Hıristiyan uygarlığının tekniği idi.”
Ayrıca kitabın içindeki seçtiği okuma parçaları, yalnız kendi düşüncesini destekleyen yazılardan oluşmaz, okurunu, kendi söylediğini de tartışmaya götüren bir yöntemi benimsemiştir.
Sorular, okurun, öğrencinin öğrendiklerini sorgulama sürecine ulaştırır.
* * *
YARATICI AKLIN SENTEZİ - Felsefeye Giriş kitabında da verdiği bilgiler, aktardığı anekdotlarla, felsefenin düşünme eylemi, sorulara yanıt arama yolu olduğunu yazar.
Bir aydının, araştırmacının geniş açı düşünce biçiminde hiç kuşkusuz ilkeler, kurallar da vardır, bunlardan bazıları tartışılır ama bazılarından ödün verilmez.
Cumhuriyet, laiklik, özgürlük, demokrasi savunduğu tarihi bilgi ve belgelerle desteklediği, gerekçelerini sunduğu sözünü ettiğim kavramlardır.
Siyaset bilimi, kendi kaynaklarının, bu konuda yazılmış kitapların içine hapsolunamaz.
Tanilli’ye göre, hangi disiplin olursa olsun, hepsinin algılanmasında, müzikten, edebiyata bütün güzel sanatların etkisi ve rolü vardır.
Hocalığında bu dünyayı geniş açıdan kuşatma yöntemini her zaman uygulamıştır.
Bugün tartıştığımız, yüzleştiğimiz, sorguladığımız birçok konuda, onun bilgi birikimine başvurmak zorundayız, ille de onun dediklerini kabul etmeniz, ille de o mercekten bakmanız için önermiyorum bu kitapları, tartışma alanınızı verimli kılmak için belirtiyorum.
* * *
O da artık anılarımızda, kitaplarında yaşayacak.

Server Tanilli’nin kitapları, Cumhuriyet Kitapları arasında yayımlanmıştır.