Türkiye’nin siyasal tarihini öğrenmek

Bu adların içinde İsmet İnönü’nün önemi büyüktür.
FMV Galeri Işık’ta açılan Lozan’dan Cumhuriyet’e İsmet İnönü Sergisi’ni herkesin görmesi gerekir. Çünkü hâlâ Lozan, siyasal gündemimizdeki yerini korumaktadır.
İsmet İnönü dönemi, çokpartili döneme geçiş sürecinde de araştırılması gereken bir zaman dilimidir.
Sergiyi düzenleyen İnönü Vakfı Başkanı Özden Toker, Lozan Barış Antlaşması’nın önemini açılış konuşmasında açıkladı:
“İnönü Vakfı’nın başkanı, İnönü ailesinin ve Cumhuriyet’in ilk kuşağının son bireyi olarak benim için ‘Lozan’, Lozan Barış Antlaşması, her zaman çok önemli oldu.
Niçin öyle oldu?
Omuzlarıma büyük bir sorumluluk yükleyen, beni hep heyecanlandıran, hep paylaşmak, yaşatmak istediğim bu duygu nereden kaynaklanıyordu?
Benim için cevabı çok yalın, çok açıktı. Benim için Kurtuluş Savaşı, Lozan Barış Antlaşması ve Cumhuriyetimiz, birbirlerini tamamlayan ve bizi, hepimizi, bugünümüze taşıyan ayrılmaz bir üçlüydü.”
Serginin küratörü Zafer Toprak, konuşmasında ve katalogdaki Lozan Antlaşması’nın Önemi yazısında bizi tarafsız, doğru, bilimsel bir incelemeye çağırıyor: “Sevr ve Lozan, Cumhuriyet öncesi Türkiye’nin kaderini belirleyen iki önemli antlaşmaydı. Bu iki antlaşmayı bağımsız düşünmek olanaksızdı. Uluslararası alanda Türkiye’nin varoluş sürecini, bu arada Milli Mücadele’yi, bu iki antlaşmanın ışığında anlamak gerekiyordu. Bu nedenle Osmanlı’yı çökerten Sevr’di; Cumhuriyet Türkiyesi’ni kuran ise Lozan’dı. Her ikisi arasındaki bağ ise Milli Mücadele’nin ta kendisiydi; Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde silahlı mücadeleydi.
Lozan Antlaşması, yeni Türkiye devletinin uluslararası alanda toprak bütünlüğünü perçinleyen ve tam bağımsız bir ülke konumunu ilan eden, bunu Cihan Harbi’ni kazanan ülkeler başta olmak üzere tüm dünyaya ilan eden ve tasdik ettiren siyasi zaferin şanlı ve şerefli bir belgesiydi. Lozan görüşmeleri sırasında Mustafa Kemal Paşa Büyük Millet Meclisi Reisi, İsmet Paşa ise Büyük Millet Meclisi Hükümeti’nin Hariciye Vekili ve barış görüşmelerinin başmurahhasıydı. Lozan, Milli Mücadele’nin askeri zaferlerini perçinlemişti. Savaş meydanında kazanılmış bir zaferin diplomasi alanında taçlandırılmasıydı. Lozan sayesinde, Türkiye devletinin temel taşlarına Atatürk ve İnönü’nün adları, tarihin yanılmaz ve yanıltmaz eliyle kazınmış oluyordu.”

* * *

DİJİTAL ortamda ve interaktif anlayışla düzenlenen sergide birçok belgeyi, fotoğrafı dokunmatik ekranlar aracılığıyla inceleyebilirsiniz.
Sergi ve serginin kataloğu yalnız Lozan ekseninde var olmuyor, İnönü’nün siyasal ve bireysel yaşamı da belgelerle sunuluyor. Lozan’ın yazılı ve görsel seyrini bu sergiden öğrenebilirsiniz. Lozan’a kimler katıldı? Hangi aşamalardan sonra antlaşma yapıldı? Türkiye ile bağlantının bu antlaşmadaki rolü neydi?
Lozan Antlaşması’ndan sonra İnönü’nün cumhurbaşkanı olarak yaptıkları, siyasal çalışmaları da gene bu sergide görülmektedir.
Zafer Toprak’ın katalogdaki Bağımsızlık Yolunda Lozan Barış Antlaşması yazısı, sergiyi bilerek gezmenizi, görsel malzemeyi daha derinlemesine değerlendirmenizi sağlayacak. Daha önce de bu sergi yurdun çeşitli yerlerinde açıldı ve büyük ilgi gördü. Ankara, Antalya, Eskişehir’de açılan sergi, başka illerde de açılacak. Sergi fotoğrafları, dönemin kişilerini tanımanızı sağlayacaktır.
Ayrıca gazetelerde çıkan karikatürler de yabancı basının bize karşı tavrını göstermektedir. Bu sergiyi gezmeden önce, Taha Akyol’un Bilinmeyen Lozan kitabı(1) ile Salâhi R. Sonyel’in Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası(2) kitabını okuyabilirsiniz.

* * *

YAZIMI, Sonyel’in kitabının arka kapağındaki Sir Andrew Ryn’ın cümlesi ile bitireceğim:
“Lozan’da onursuz bir barış imzaladık. Bu, İngiltere’nin şimdiye dek imzalamış olduğu antlaşmaların en uğursuzu, en mutsuzu ve en kötüsüdür.”

(1) Doğan Kitap
(2) Türk Tarih Kurumu