Tavşan kanı bir kitap

‘Bahçeden ıncebel Bardağa Türk Çayı’ kitabının ismine itiraz edebilirim. Çünkü ben çayı fincanda içmeyi severim. Ama bir alışkanlık olarak incebel bardak birçoğumuzun olmazsa olmazıdır.
Yediğimizin içtiğimizin tarihini okumak birçok kimsenin hoşuna gider ama bu çay kitabı özellikle çay tiryakilerine çayın yapılışı konusunda da bilgi veriyor.
Çay denilince benim aklıma iki kitap gelir.
Biri Okakura Kazuro’nun ‘Çayname’si, diğeri de Refik Durbaş’ın ‘Çaylar şirketten’i.
Duman’ın kitabını bir roman gibi okudum.
ıçtiğim çay nereden geliyor, cinslerini öğrenmek hoşuma gitti.
Ancak kitapta dikkatimi çeken bazı bilgileri özellikle yazmam lâzım.
Rahmetli annemin tercih ettiği çay Earl Grey’di, ben de ona alışmıştım.
Onun öyküsü elbette dikkatimi çekti:
Earl Grey Charles (1764-1865), ıngiliz başbakanlarındandır. Kendisine Çin’den özel bir çay getirmişlerdi. Bu güzel çay bittiğinde Earl Grey onun formülünü öğrenmek için Çin’e adam gönderdi. Çayın içine, bergamot adı verilen, portakal türü bir meyvenin parçacıklarının konduğunu öğrendi. ıtalya’da da yetişen bu meyve daha sonra siyah çayın aroması olarak kullanıldı. Bu çaya, onu Avrupa’da ilk kez tüketen kişinin adı verildi. ıngiltere’de Twinings şirketi tarafından piyasaya sürüldü. Günümüzde de Earl Grey çayı olarak bilinmektedir.
Günümüzde Türkiye’de üretilen bazı siyah çaylara da bergamot aroması eklenmektedir. Bu çay paketlerinin üzerinde Earl Grey adı bulunmaktadır.

SABUN BİLE YAPILIYOR

Çayın toplanması ve işlenmesini okuduğumuda ne cefalı iş olduğunu anladım, daha önce de yakın bir dostumun çay bahçeleri vardı, çay toplama işinin zorluğunu ondan dinlemiştim. Bu zahmetli işten sonra sanırım çaya daha sevgi ve saygıyla yaklaşacağım.
Çaydan neler yapılıyormuş, okuyunca şaşırdım. Aralarında sabun bile var.
Dünyada Çayın Tarihçesi, demli çayınızı yudumlarken okunması gereken bir bölüm.
Çay törenlerini de filmlerden görmüşsünüzdür, duymuşsunuzdur. şimdi ayrıntısını okuyacaksınız.
Boston Çay Partisi adını duyunca, eğlenceli bir buluşma olduğunu sanmayın, denize dökülen çaylar, Amerikan bağımsızlık savaşının başlangıcı olmuş.
Hayatlarını okuduğum casusların en sevimlisi kim biliyor musunuz? ıngiliz Robert Fortune. Gizli görevi neydi? Çin’i baştan aşağı dolaşarak, yabancıların bilmediği özellikleri öğrenmek.
Peki benim de mutlaka yerine getirdiğim beş çayı nereden gelmiş?
Soru başlığı şöyle: Beş Çayı Geleneğini ıngiltere’ye Kim Getirdi?
ıngiltere kralı II.Charles, Portekiz Kraliyet ailesinden Prenses Catarina Henriqueta de Bargança ile evleniyor, gelinin armağanları arasında kuru otla dolu bir kutu da var. O kutu çay kutusuymuş.
ışte bundan sonra ıngiltere’de beş çayı yaygınlaşıyor.

BİRAZ RADYASYON İYİDİR

Çay fidanı bizde ilk kez Rize’de ekilmiş, Bedri Rahmi Eyüboğlu da onun şiirini yazmış:
“Bir ilimiz var adı Rize
Durup dururken bir bardak çay sundu bize.
Rize’de çayı kim yetiştirdi Rize’de
Missisipi’ye karışan çayları öğretirler bize.
Rize’de çayı kim buldu Rize’de
Kimdi o sessiz sedasız kumral kumral demlenen mübarek adam
Adını öğretmediler bize.”
Türk çayı için bir dönem ne yaşandı?
26 Nisan 1986’da Çernobil’de (Ukrayna) nükleer kaza oldu, bilimsel olarak kanıtlanmasa da o zaman o bölgede yaşayanlar kanser oldu, bugün bile kanser tanıları bölge halkında daha sık karşımıza çıkıyor. O sıralarda çay tüketimi oldukça azalmıştı ülkemizde. Çay tüketimini teşvik etmek için, dömemin bakanı ne demişti: “Biraz radyasyon almak iyidir.”
Çayın demlenmesi işlemini ayrıntılarıya Mustafa Duman’ın kitabından okuyup uygularsınız.
Türklerde Çay Kültürü bölümünde bir fotoğraf var: Masada semaver, etrafında oturanlar Sait Faik Abasıyanık ve Özdemir Asaf, bir de arkadaşları.
Erzurum çok çay içilen kentlerimizden biri.
Tekerlemesi bile var:
Yemekten sonra başlar çay / Çay nedir say nedir / Biri demdir, ikisi gamdır / Üçü kaide, dördü faidedir / Çıktı mı beşe sür on beşe / Ondan sonra verir neşe / Kırmam seni doldur neyse / Bu da bize düşen hisse.
(Bahçeden ıncebel Bardağa Türk Çayı, Mustafa Duman, Yapı Kredi Yayınları)

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Ersan Üldes / On Kişot / Plan B Yayınları
Nic Fields / Spartacus ve Köle Savaşı / Türkiye ış Bankası Kültür Yayınları
Beşir Ayvazoğlu / Kahveniz Nasıl Olsun? / Kapı Yayınları
S.J. Watson / Uyuyana kadar / Doğan Kitap
Joey Goebel / Anormaller / ıthaki Yayınları