Tanpınar ve müzik

Nurettin Albayrak’ın biyografisini okuduğunuzda, onun araştırmalarının nesnellikle öznelliğin ortaklığı olduğunu fark edersiniz. Müzikle edebiyat ya da diğer bir disiplin arasındaki ilişkileri inceleyecek olanların mutlaka müziği bilmelerini şart koşarım. Yoksa saptamaları havada kalır.

Kitap kimlere ithaf edilmiş: ‘Y. Kürşad, M. Emin ve H. Hüseyin’in sevgili annelerine...’

Kitap üç ana bölümden oluşuyor:

I. Bölüm: Tanpınar’ın Hayatı ve Eserleri ve Eserlerinde Musiki,
II. Bölüm: Tanpınar’ın Eserlerinde Halk Edebiyatı,
III. Bölüm: Dünden Bugüne Halk Türküleri.

Her kitabın daha çok ilgimi çeken bölümleri vardır. Benim en çok ilgimi; II. ve III. bölüm çekti. Tanpınar’ın Türk ve Batı müziği ile ilgisi, onları kullanma tarzına aşina olduğum için.

Önsöz Yerine, bir ölçüde otobiyografik sayılabilir.

Oradaki bir cümle, kitabın en özgün yanını açıklıyor:

“Türk halk edebiyatı genel başlığı altında yer alan bölümlerde Tanpınar’ın görüşlerine ayrı ayrı yer vermekle beraber, ağırlıklı olarak Tanpınar’ın sözünü ettiği türküler üzerinde durduk. Tanpınar’ın üzerinde en az durulan yönlerinden biri, Türk halk edebiyatı ve özellikle halk türkülerine bakışıdır.

Biz bu çalışma ile bu duruma dikkat çekmek, bu alandaki boşluğu bir nebze de olsa doldurmayı amaçladık. Bu amacımızı az biraz gerçekleştirebildiysek kendimizi mutlu addederiz.”

Tanpınar’ın halk müziğine ilgisinin bir toplantıda tanığı oldum. Yapı Kredi’nin Galata’daki binasında Ruhi Su’nun derlediği bozlakları dinlemiştik ve o toplantıda Tanpınar da vardı.

Yahya Kemal’in Kendi Gök Kubbemiz kitabı ile ilgili yazısında musikinin yerini tayin eder:

“...bu şiirlerin daima üzerimde yaptığı tesir, daha ziyade büyük, zengin ve çok değişik bir musiki eserinin tesiri olmuştur.”

Besteler arasındaki farkı, musikiden anlayanlar ancak fark eder.

Tanpınar, Itrî’nin Nevakâr’ı ile, Gittin ammâ ki kodun hasret ile canı bile arasındaki farkı şöyle ifade eder: “Itrî çok maşerî, Mahur beste ise ferdîdir.

İşte buyuz... Bu nevakârız, bu Mahur besteyiz.”

Günlüklerinde, ‘poetik dünyasını’ nasıl kuracağını, müzikle mümkün kılacağını belirtir: “Ben bundan sonra yalnız musikiden bir şeyler ümit edebilirim. (...)

Nekahat devrimde musiki büyük çalışma, vakit ‘geçirme vasıtam oldu.”

Albayrak’tan bir alıntı: “Orhan Okay, Tanpınar’ın çocukluğunda Anadolu’yu dolaşırken, şuuraltında ve hafızasında derin izler bırakan türkülere dikkat çekmiştir.” Yazarın kitabının benim için en önemli işlevi, Tanpınar’ın bir bölümünü, bir dizesini aldığı türkünün tamamını kitabına almasıdır. Kara Bahtım redifli koşmayla başlar göndermeli alıntılar. Bir ilahiden iki dize:

“Bir mübarek sefer olsa da gitsem

Kâbe yollarında kumlara batsam“

Halk kaynaklarından yararlanışını örneklerle öğrenebilirsiniz.

Dünden Bugüne Halk Türküleri bölümünü, türküleri söyleyerek okudum.

Yeniden belleğimde seslendirdim.

Ek 1’e Tanpınar’da geçen türkülerin ilk mısra dizini konulmuş. Ek 2’de ise Tanpınar’da geçen türkülerin notalarını okuyabilirsiniz.

Hem türkü seven hem de nota okumasını bilenler için gerçekten önemli bir ek.

Kitaplığımın ilk sıralarına koydum.