Nutuk'u anlayarak okumak için

Yeni bir ulusun doğuşunu, hangi koşullarla oluşumun sağlandığını, orada adı geçenlerin kimliklerini öğrenmeden Nutuk’un önemini algılamak zordur.

Elbette özgün nüshadan okumayı salık vereceğim ama dil engeli yüzünden sadeleştirilmiş baskıları da okuyabilirsiniz.

Her zaman yüz binlerin Anıtkabir’e sevgi ve saygılarını sunmaya giderlerken, acaba içlerinde Nutuk’u okumayan var mı sorusunu zihnimden atamam.
Aydil Erol’un hazırladığı “NUTUK Sözlüğü”* bu açıdan ilgimi çekti.

Kitabın başındaki Söz Başı’nda Aydil Erol, Nutuk ve onunla ilgili bilgiler veriyor. Bir bölümünü yinelemekte, anımsatmakta yarar gördüm.

“‘1919 senesi Mayısının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. Vaziyet ve manzara-i umumiye...’ diye başlayan, Türk siyaset ve askerlik tarihinin önemli kaynaklarından olan Nutuk, CHP’nin 15-20 Ekim 1927 günlerinde toplanan 2’nci büyük kongresinde Mustafa Kemal Paşa tarafından okunur ve 36 saat, 33 dakika sürer. Millî hayatı hitam bulmuş farzedilen büyük bir milletin, istiklâlini nasıl kazandığı ve ilmin ve fennin en son essalarına müstenit, millî ve asrî bir devleti nasıl kurduğunu ifadeye çalışır.”

Nutuk’ta 3 bini aşkın kelimenin 178’i Batı kaynaklıdır.

Prof. Dr. Halil Ersoylu’nun Nutuk Üzerine İncelemeler kitabında yaptığı tespitlere göre, ‘hudud-millîye’, ‘hukuk-ı kanuniye-i millîye’, ‘İstiklâl-i millî’, ‘Meclis-i âli-i millî’, ‘millî bankalar’, ‘millî devlet’, ‘millî hâkimiyet’, ‘millî meclis’, ‘millî şuur’, ‘millî tarih’, ‘Misak-ı Millî’, ‘şeref ve kudret-i millîye’ gibi toplam 188 millî nitelikle söyleyiş bulunuyor.

SÖZLÜK, âb: su ile başlıyor. Zülfü Bey, Zülfü Tigrel ile son buluyor.

Nutuk’ta adı geçenlerin tümünün biyografilerini okuduğumuzda, onların daha sonraki durumlarını da takip edebilecek bilgiye sahip oluyoruz.

Olaylardan askeri ve sivil kişilerden, Cumhuriyet’in kuruluş tarihinin kanavasını çıkarabiliriz.

Yabancı sözcüklerin bugünkü karşılıkları da sözlükte yer alıyor.

Osmanlıca kelimelerin bugünkü dilde karşılığına her baktıkça, Atatürk’ün Dil Devrimi çalışmalarının da önemini anlıyoruz.

Bazı terimlerin bugünkü dilde karşılığının doğru verilmesi, sözlüğün güvenilir yanını teşkil ediyor.

Nutuk’un bazı yerleri, özellikle bazı kişileri bugünün okuru için önem taşımayabilir, hatta neden bu kadar yer almış sorusu sorulabilir. Nutuk’un yazıldığı tarihi, siyasal ortamı düşündüğünüzde, üstelik bir partinin kongresinde okunduğunu göz önüne aldığınızda bunları anlamlandırabilirsiniz.

Kitaptaki sözlükte o zamanın hukuk terimlerinin bazılarına bugün de rastlayabilirsiniz. O bakımdan bir karşılaştırmalı çalışma için de inceleme yapacaklar için yararlı olabilir.

Nutuk sözlüğü dilin geçirdiği evreleri, anlam değişikliklerini saptaması açısından da bir işlevi üstlenmiş oluyor.

NUTUK’u, o günün tarihi içinde yorumlamanız için kitaplığınızda bulunması gereken bir sözlük.

(*) Bilgeoğuz Yayınları.