İçinde en güzel kuş sesleri gizli

Hat sanatı erbabı arasında çok bilinen ve çok söylenen bir öykü vardır. Hattat, kâğıt üzerine kamış kalemiyle yazarken kalemle kâğıdın temasından çıkan ince, tiz sesi sesi güvercin sesine benzetirlermiş. Divan edebiyatında birçok şiirde bunun mazmunlaştırılmış haline bile denk gelebiliriz...
Ben de yazımın başlığını bu öyküden aldım. Bütün dünyadaki en önemli Kur’an hat ve tezhib sanatından örneklerini bir araya geldiği bu kitap sırf bu yönüyle bile benzersiz eserlerin başında geliyor.
Hat sanatının değişik üsluplarını da bu kitapta bulacaksınız. 200’e yakın örnek, hat ve tezhib sanatının, değişik ustalarca nasıl önem ve unutulmazlık taşıdığını gösteriyor.
Martin Lings’in ‘Kur’an Hat ve Tezhibinden Parıltılar’ını dilimize Turan Koç çevirmiş. Kitabın başında Galler Prensi’nin de ‘Takdim’i yer alıyor.
İTO Yönetim Kurulu Başkanı Murat Yalçıntaş, kitabı şöyle anlatıyor: “Hüsnühat, başta cami ve medrese gibi mimarî eserler olmak üzere çok farklı yerlerde karşımıza çıkar. Ama hattın asıl kendini bulduğu yer, hiç şüphe yok ki mushaflar olmuştur. Dolayısıyla Kur’an hatlarında ulaşılan mükemmelliği, yazı sanatının doruk noktası olarak niteleyebiliriz. Bu bağlamda tezhip de hattın yanında yerini almış.
İşte Martin Lings tarafından hazırlanmış olan ‘Kur’an Hat ve Tezhibinden Parıltılar’ isimli çalışma, bu gayret ve ilhamın göz alıcı örneklerini içeren eşsiz bir eser. Çeşitli üsluplarda yazılmış Mushaf hatlarından örnekleri bir araya getiren bu eser, hem örneklerin seçimi hem de bunları takdim şekli bakımından müstesna bir derleme. Eserde 9. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar geçen süre içinde Mısır, İran ve Yakın Doğu, Kuzey Afrika, Endülüs ve Türkiye’de yazılmış Mushaflardan muhteşem örnekler yer almaktadır.”

İLAHİ KELAM’IN DIŞAVURUMU

Turan Koç, hat ve tezhibin kısa tarihçesini yazarken yine bu önemli eserin niteliğini anlatıyor: “İlahî Kelam’ın yüceliği ve güzelliğinin, hat ve tezhip gibi çift yönlü bir sanatla görsel düzeydeki bu dışavurumu, özellikle temsil edici örneklerinde, müminlere olağanüstü boyutlarda bediî zevk ve heyecan yaşatan eserler ortaya çıkarmıştır. İnsanın içini neşe ve sürurla dolduran bu şaheserler, İslam medeniyetinin hakikat idrakinden beslenen manevi ve estetik duyarlılığın görsel düzeydeki bir tezahürü. Kısaca, güzellikle mükemmelliğin bu eserlerde harikulade bir bütünlük içinde buluştuğuna tanık oluyoruz.”
Mushaf Hat Sanatı yazısında kimi yerlerde yine yukarıdaki gibi, ilahi olanın görsel dışavurumu üzerinde duruluyor.
Mushaf Tezhib Sanatı da şöyle tanıtılıyor: Mushaf tezhibin temel özellikleri birkaç yerde ana hatlarıyla anlatılmıştır, ama bu özelliklerin anlam ve önemini iyi kavramak için, hiç şüphe yok ki ilhamın kaynağının ne olduğuna bakmaktan başka bir seçeneğimiz yoktur. Dahası, ruhî öz de diyebileceğimiz bu kaynak, bizzat sanatçının bakış açısı veya tavrı konusunda bize derin bir vukuf kazandıracaktır...
Bizzat Kur’an’ın müzehhibi davet konusunda, sanki belli bazı fırsatlar takdim ettiği de söylenebilir. Bunların en belirgin olanları sûre başlıkları ve âyetler arasındaki duraklardır. Ayrıca beş, ya da on âyet geçtiğini belirten işaretler (hizb), sayfa kenarında düzenli bir şekilde tekrar eden bir süse fırsat verir ve okuyucu, yani Kur’an’ı tilavet eden kişi de metnin nerelerinde secdeye gitmesi gerektiğini bilmeyi yararlı bir şey olarak görür. Dahası, ilk sûrenin başında olduğu gibi eğer bir sûrenin başı tezhibi kabul ediyorsa, bütün kitabın sûre başlarının, özellikle dikkat çekici bir sanat sergisiyle donatılacağı, eşyanın tabiatında olan bir şeydir.”

HER YÜZYILIN FARKLI TARZI

Yazarın ‘Önsöz’ünü şu yazılar izliyor: Mushaf Hat Sanatı, Mushaf Tezhib Sanatı, Kûfî Hattı, Nesih Hattı, İhtişam Çağı, İslâmî Batı Hatları.
Değişik üslupları tanıtan ve onları inceleyen yazılar, kitabın asıl unsurunu oluşturan örnek görseller üzerinde daha bigili ve donanımlı düşünmeyi sağlıyor.
Hattat nasıl biridir? İç mükemmelliğin dışa ait bir kaligrafik mükemmelliği ortaya koyduğu ama Allah vergisi özel bir istidada ve eğitime ihtiyaç duyulduğu, hattatlar için yapılan yorumlardan biridir.
Girişte levhaların özelliğinden farkından söz edilerek, okurun bilgilendirilmesi amaçlanmış. Her yüzyılın anlayışı ve hat sanatının algılayışı farklıdır, yazıda yüzyıl yüzyıl bu farklılık ve zenginleşmeye de değiniliyor.
Kurumların bu tür kitapları yayınlamasını desteklemek gerekir. Sanırım ramazan ayında böyle bir kitap kütüphanemizi zenginleştirecektir.
(Kur’an Hat ve Tezhibinden Parıltılar, Martin Lings, Çev.: Turan Koç, İstanbul Ticaret Odası Yayınları)

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Hüseyin Köse / Flanör Düşünce / Ayrıntı Yayınları
Haz: Amed Gökçen / Osmanlı Arşiv ve Belgelerinde Yezidiler / İstanbul Bilgi Üni. Yayınları
Tahar Ben Jelloun / Jean Genet: Yüce Yalancı / Sel Yayıncılık
François Georgeon / Sultan Abdülhamid / İletişim Yayınları
Douglas Coupland / Oyuncu 1 / İşaki Yayınları