Doğru Türkçe için gerekli sözlükler

Dil üzerine çalışmalarıyla uzmanların, edebiyatçıların ve elbette öğrencilerin yakından tanıdığı Yusuf Çotuksöken’in iki sözlüğü de, gündelik konuşmalarımızdan yazmaya kadar başvuracağımız kaynak olma özelliği taşıyor: Biri, ‘Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü’, ikincisi ‘Türkçe Anlamdaşlar ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü’.
Bu tür kitapların yararlanma alanı geniştir. Öğrenciler gibi, öğretmenler için de bir başvuru niteliği taşıdığı kadar dile merak duyan herkesin her zaman müracaat edeceği kaynak kitaplardır.
Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü’nün kullanılmasının önemi bakın nereye odaklanıyor. Edebiyat, dil üzerine yazarken, o terimleri doğru kullanmazsanız, neleri kapsadığını sabitleyen bir anlayışı ihmal ederseniz, yazının temel taşlarını koymamış olursunuz.
Yazılarda, konuşmalarda çok rastladığımız terimlerin öğrenilmesi o yazıyı, konuşmayı yapanların, dinleyenlerin doğru algılamasını sağlar. Sözgelimi, çok kullanılan kelimelerden biri de aydınlanma, aydınlanmacılık... Terimler Sözlüğü’nde bu kavramlar hakkında detaylı bilgiyi göreceksiniz.

GALATIMEŞHUR’DAN IRMAKROMAN’A

Bazı maddelerin içinde, terim konusunda daha geniş bilgiyi bulabileceğiniz kitap adları da veriliyor. Bu sayede okur, daha geniş incelemelere bu kaynaktan gidebiliyor.
Dil terimlerinin, doğru Türkçe açısından yararına da değinmek gerekir. ‘Galatımeşhur’dan ‘ırmakroman’a, ‘izlenimci tiyatro’dan ‘ortaç’a, ‘Osmanlı edebiyatı’na, ‘romans’a gerçek anlamıyla A’dan Z’ye Türkçe kullanımda yer alan bütün dil ve edebiyat terimleri ayrıntılı bir biçimde anlatılıyor.
Kitap ithaflarının beni ilgilendirdiğini bilirsiniz. Yusuf Çotuksöken de kitabını, benim de çok sevdiğim, saydığım, seçici kurullarda çalışmaktan onur duyduğum Fahir İz’e ithaf etmiş: “Değerli Hocam  Prof. Fahir İz’in (1911 - 5 Temmuz 2004) anısına...”
Yusuf Çotuksöken, Önsöz’de sözlüğü hakkında bilgi verirken Türk dilinin önemli bir özelliğinin de altını çiziyor: “Türkçe Dil ve Edebiyat Terimleri Sözlüğü’nde adı anılan alan terimlerinin yaklaşık olarak yüzde 75-80’i Türkçe karşılıklarıyla yer almıştır. Bu bakımdan sözlük iki açıdan da önemlidir: Birincisi Türkçenin terim üretmedeki yeterliliği ve yetkinliğini göstermesi; ikincisi Türk Dili ve Edebiyatı öğretiminin Türkçe terimlerle yapılmasına katkıda bulunmasıdır.”
‘Türkçe Anlamdaşlar ve Karşıt Anlamlılar Sözlüğü’, dili kullanmaktaki dağarcık zenginliği ihtiyacını fazlasıyla karşılayacak bir çalışma. Çünkü, çoklukla konuşup, yazarken sabit kullandığımız kelimeler vardır ve bunların sürekli tekrarı tekdüzelik yaratır. Yazının, konuşmanın ritmi bozulur ya da altını çizmek istediğimiz konu olduğu zaman bundan yoksun kalırız.
Üstelik her sözcüğün çeşitli anlamları vardır, bu anlam çeşitliliği, daha etkileyici, daha yerinde bir kullanımı getirir.
Kitap yine birine adanmış: “Hocam, değerli Dilbilimci Prof. Dr. Doğan Aksan’ın ( 1929 - 2010 ) aziz anısına saygıyla...”

YEREL AĞIZLAR VE ÖZEL DİLLER

Önsöz’de yazar kitabın özelliği konusunda bilgi veriyor: “Her sözcüğün tek, değişmez bir anlamı olsaydı, buna ek olarak anlamdaş sözcükler bulunmasaydı daha iyi mi anlaşabilirdik? Belki anlaşabilirdik ya da anlaştığımızı sanırdık. Ama bu durum bizim dilimizi tekdüzeleştireceği, tatsızlaştıracağı gibi; dilin her türü gereksinmeyi, yeniliği karşılamaya yönelik yollarını tıkayacak, dilsel değişimi ve gelişimi sınırlandıracak, belki de durduracaktı.
Bu sözlük her şeyden önce bir karşılıklar kılavuzudur. Tam eşanlamlı ve bağlamsal eşanlamlı sözcüklerle, karşıtanlamlı sözcükleri içermektedir. Ölçünlü (standart) Türkiye Türkçesinin sözvarlığını içermektedir. Dizelgede yerel ağızlardan ve özel dillerden pek az sözcük yer almıştır.Deyimleri ve kalıpsözleri şimdilik kapsamamaktadır. Kimi sözcük önerilerini de kapsamaktadır: Çekap-tümtanı, tsunami-depremdalga gibi.”
Dil ve edebiyat konusunda, günlük gereksinimizi karşılayacak iki önemli çalışma.

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Tüm Hastalıkların Şahı
Siddhartha Mukherjee
Domingo Kitap

Türkülü Aşk Hikâyeleri
İlhan Başgöz
Pan Yayın

12 Eylül Kazanında Bir Gazeteci
Nazlı Ilıcak
Doğan Kitap

Âdem’in Dili
Fred Feldman
Boğaziçi Üniversitesi

Salvador Plascencia
Kağıt İnsanlar
Siren