Dino sergisinin polisiye öyküsü

Her Ankara’ya gidişimde mutlaka birkaç sergiye, kitapçıya uğrarım. Bu kez yine birkaç sergi gördüm, gezemediklerimi kasım ayının ortalarına bıraktım.

Dino, İkinci Dünya Savaşı’nda Alman ordularının Rusya işgalini püskürten gerillaların desenlerini yapmış.

Savaşanların ellerinde silah yok, yanılmıyorsam sadece molotof kokteylleri var.

Desenleri bugüne kadar saklayan, bugün görmemizi sağlayan Rasih Nuri İleri, sergi kitabının başına hem o dönemin siyasal ortamını hem Dino’nun bu desenleri hangi koşullarda, hangi ruh hali içinde çizdiğini yazmış.

Hiç kuşkusuz, bu giriş; desenleri daha iyi değerlendirmemizi, savaşa karşı tavır alan sanatçının sorumluluğunu gösteriyor.

Hitler ordusu, Rus ovalarında ilerken, Avrupa’daki diğer ülkelerin orduları gibi Sovyet Rusya orduları da geri çekiliyor, dağılıyordu.

İşte o sırada Viyazma, Orel, Vitebsk, Smolensk halkı işgale karşı direndi, savaştı, Alman ordusunu içerilere sokmadı.

Desenlere bakarken, ülkesi için savaşanları, sanatçının bütün ustalığıyla yansıttığını gördüm.

64 YIL SONRA SERGİLENEN DESENLER

GERİLLA DESENLERİ, 1942 sürgünleri başlamadan önce sanatçının yaptığı çalışmalar. O zaman büyük boyda gerilla resimleri çiziyor... Ancak, İleri’nin dediği gibi, ‘Ancak bu resimlerin Alman yanlısı İnönü Türkiyesi’nde sergilenmesi olanak dışıydı.’

Yapılacak tek şey kalmıştı.

Bu desenleri yurtdışına çıkarmak.

O zaman Ayasofya Müzesi’nin fresklerini açığa çıkartan arkeolog Whitimore’a teslim ediyor bu desenleri Abidin Dino; Amerika’ya götürmesi için.

İleri’nin daha sonra Fahrünnisa Zeid’den öğrendiğine göre; Whitimore kendisini geçirmeye gelen Zeid’e, ruloları götüremeyeceğini söyleyip teslim etmiş.

Taksim Elmadağ’daki Şakir Paşa Apartmanı’nın müteahhide verilmesinden sonra Aliye Berger, Rasih Nuri İleri’ye bir kart gönderiyor. Tavan arasında desenlerin yer aldığı bir rulo bulduğunu, onu Tahsin Dayı’dan almasını söylüyor.

İleri, Dino’ya telefonla bilgi veriyor, ne yapacağını soruyor, aldığı cevaplardan onda sergileme isteği görmüyor. ‘Resimler sende kalsın, ne yaparsan yap’ diyor Dino.

Desenleri çizen Dino’nun bireysel dünyasını, savaşın Türkiye’deki izdüşümünü, bu ruhun desenlere nasıl yansıdığını Rasih Nuri İleri’nin yazısından öğrenirsiniz.

Sanatçının Nazizimi bozguna uğratan bir halk hareketine karşı duyarlığı, içtenliği, inancı beni etkiledi.

Sanatın, sanatçının sınır tanımayan anlayışı.

* * *

BİR direnci, bir kurtuluş savaşını tarih sayfalarından çok daha etkileyici biçimde bir sanatçının desenlerinden izleyin.