Çehov’u Hasan Âli Ediz’den okumak

Rus edebiyatının en önemli yazarlarını Hasan Âli Ediz, büyük bir ustalıkla dilimize çevirmiştir.

Yayınevi yönetmenliğim sırasında, çeviri konusundaki duyarlığının, bir kelime için yaptığı araştırmaların tanığıyım.

Onun Çehov çevirileri iki cilt halinde yayımlandı: Seçme Öyküler 1-Kent Hikâyeleri, Seçme Öyküler 2-Taşra Hikâyeleri.

İkisindeki öyküleri de Türkçeye Hasan Âli Ediz çevirmiş.

70’e yakın çeviriye imza atmış yetkin ve öncü çevirmenlerimizden Hasan Âli Ediz, 1904’te Priboy’da (Sırbistan) doğdu.

Balkan Savaşı’ndan sonra 1913 yılında ailesiyle birlikte İstanbul’a göç etti. Siyasi çalışmalarından ötürü Askeri Tıp Akademisi’nden atıldı.

1925 yılında Sovyetler Birliği’ne gitti, gıyabında 15 yıl kürek cezasına çarptırıldı. Siyasi faaliyetlerine  ve eğitimine orada devam etti. Türkiye’ye döndükten sonra 1930-1935 yılları arasında hapis yattı.

Devlet Kitapları Müdürlüğü’nde danışmanlıktan emekli oldu. 1972’de İstanbul’da öldü.

Birinci cilt Kent Hikâyeleri’nin başında yer alan Hasan Âli Ediz’in Anton Pavloviç Çehov  yazısı, Çehov’un biyografisi ve yazarlığı hakkında ayrıntılı bir inceleme, bir kez daha yazarın önemini, benzersizliğini ortaya koymaktadır.

Çocukluğundan okul yıllarına ve doktorluğuna kadar her konuya değindiği yazıda, tanınmış bir yazar olduğunda doktorluktan vazgeçmesini söyleyen bir dostuna bakın ne cevap veriyor Çehov: “Bir işim değil de iki işim olduğunu düşündüğüm zamanlar kendimi daha cesaretli hissediyorum; doktorluk karım, edebiyat da metresimdir. Birinden bıktığım zaman öbürüne gidiyorum.”

Ne var ki Çehov hiçbir zaman profesyonel bir doktor olamaz, zamanla ‘metres’i, ‘karı’sının yerini alır.

Yazıdaki ‘Çehov’un Görüşlerindeki Değişiklik’ ve ‘Çehov’un Sanat Yaşantısı’ bölümleri büyük öykücüyü daha yakından tanımamızı sağlıyor.

Bu bölümde, klasik Rus edebiyatında eleştirel gerçekçiliğin en gerçek, en olgun temsilcisi sayılan Çehov’un edebiyat çalışmaları öykülerinden tiyatro eserlerine tüm verimleri dilinden dramatik kurgularına kadar irdeleniyor.

Bir büyük yazar bir başka büyük yazarı anlatırsa, bana müthiş bir tat verir. Bu görüşümü, saptamamı sık sık tekrarlarım. Kitaptaki, ‘Yakın  Dostu Maksim  Gorki’nin Kaleminden’  yazısını  dilimize Mete Ergin çevirmiş. Gorki, Çehov’un yazarlığını, düşlerini iletiyor. Eleştirmenler hakkında düşüncelerini de bu yazıdan öğrenebilirsiniz.

Gorki’nin yazısını, Türkiye’de Çehov başlıklı bibliyografya izliyor.

Bazı yazarlar vardır ki, edebiyat tarihindeki türleri anlayabilmek, onun niteliğini keşfedebilmek için onları okumak şarttır. Onları okumazsanız, o türün iyi bir okuru olamazsınız. İşte  öykü türünün de büyük ustası Çehov’u okumadıysanız, öykünün ne olduğunu anlayamazsınız.