Ben bir deha mıyım?

'Kıldan ince, kılıçtan keskin mizahı'yla, okuyanın zekásını cilálıyor. Yazarın hem marifetlerini gösteren, hem de gizleyen bir illüzyonist olduğunu hemen hissetiriyor.

Kitabın çevirmeni Şadan Karadeniz'in Öndeyiş'inden bir bölümü okuyunca, kendime neden pay çıkardığımı anlarsınız:

‘‘Örneğin, Niçin Yazıyorum? başlıklı yazısında, kendisine böyle bir soru yöneltilecek olsaydı, ayakkabılarımın bağcıklarını bağlamayı bir türlü öğrenemediğim için yanıtını verdikten sonra, el becerisi gerektirecek bir iş yapamadığı için yazarlığı seçtiğini öne sürüyor; el becerisiyle zihinsel becerinin birlikte var olamayacaklarını sezdiriyor böylece.’’

Benim de on yedi yaşında ayakkabı bağcıklarını bağlamayı öğrendiğim ve hálá iyi bağlayamadığım düşünülürse, yazı da yazdığıma göre, benzetmede isabet olduğunu söyleyebilirim.

Yön duygumun eksikliğini de gözönünde bulundurunca, yavaş yavaş olumsuz yoldan da olsa dehaya yaklaştığımı sanabilirim.

Sevgili arkadaşım Nazar Büyüm de, bürosundaki yön şaşırmamın ardından bana ünlü Macar matematikçisi Paul Erdös'ün yaşam öyküsünü anlatan Sadece Sayıları Seven Adam adlı kitabı göndermişti. Matematiğin dehası, bir problemi çözüyormuş ama odanın kapısını bir türlü bulamıyormuş.

Gene de bunları yazmaya içim elvermiyor, benim için tek dáhi Mozart'tır, ona şerik koşamam.

Giorgio Manganelli (1922 - 1990) çağdaş İtalyan edebiyatının büyük ustası. Romancı, eleştirmen, öğretim üyesi, gazeteci.

İnce alay, kaba mizahın düşmanı, yok edicisidir. Aynı yargının izini sürersek, bilgi de, bilgiçliği gülünç duruma düşürür.

Manganelli, bu farkları, yaratıcı bir düzlemde anlatıyor.

Hakaret ile tahrip edici zekánın unutulmaz örneklerini okudum bu kitapta.

Karmaşıklığın, fikir bulanıklığında, sığlığın da yazma cerbezesine dönüştüğünü Manganelli açıklıyor. Tuzağa düşmememiz için.

Sanırım bu kitaptan, bir çok okur, ömürleri boyunca iyi edebiyatın hangisi olduğu konusunda epeyce ölçüt elde edeceklerdir.

Yazar diye biri yoktur yazısını, bugünkü ortamda bazı yazarlara gönderme olarak algılayabilirsiniz:

‘‘...ödüller, eleştiriler hiç bir kanıt olamaz onun için, başarılı satışlar yönünü şaşırtır, çok kez saygınlığını zedeler.’’

Yazan, yazar...

‘‘Önce, hepimiz yazarız, bu nedenle de hiç kimse yazar değildir. Bir yazarlar toplantısı denen şey, biraz Şarlman, biraz Napolyon olduklarını iddia eden bir deliler toplantısıdır.’’

Niteliksiz, ben'li tartışmaların, yararsız ağız dalaşı'ndan öteye geçemediği yargısı, içi boş kavramlarla doldurulmuş polemiklerin en doğru tanımıdır.

Eleştirmenin etki alanı ne kadardır? Eleştiri nedir? Romanın yanında ne kadar gücü, okunurluğu vardır? Bütün eleştirel temel soruları irdeleyerek, eleştirinin bir başka açıdan önemini belirliyor:

‘‘Hiçbir eleştiri, Amerikan Cumhurbaşkanı, Gorbaçov, Papa ve Deng Shaio-Ping tarafından imzalansa bile, Gülün Adı'nın olağanüstü, hoş ve gizemli başarısını sağlayamaz.’’

Manganelli'yi sevmemin, okunmasını gerekli bulmamın ardında hiç kuşkusuz kişisel edebî tercihlerimle buluşması, eleştiri anlayışımla uyuşması geliyor:

‘‘Grazia Cherchi, iyi eleştirmenin kitabın olay örgüsünü özetlemesi, uygun bir alıntıyla metinden bir örnek vermesi gerektiğini öne sürüyor.’’

Eleştirmen üzerine, eleştiri üzerine Manganelli'nin yazdıkları, özellikle eleştirmenler tarafından okunmalı, aşırı dozda fikir yüklenmiş eleştirilerden kaçınılması gerektiğini, edebî bir akılla ispatlıyor.

‘‘Fikirlerle donanmış yazın adamına hiçbir zaman güvenmemişimdir; fikirler onun mesleği değildir.’’

Yanılgı İzniyle, hem eleştirmenlerin, hem eleştiriye meraklı okurların mutlaka okuması gereken altın metinlerden biri.

Sindirilmiş bilgilerin, gerçek ciddiyetin içinde taşıdığı hafifliği keşfetmektir eleştiri bir ölçüde.

Şadan Karadeniz'in iyi çevirisini, metin üzerindeki çalışmasının bize kitabı sevdirmede ne kadar etkili olduğunu özellikle yazmalıyım.

Düzyazının İnce Sesi okunması şart olan kitaplardan biri. Edebî zekánızı, bilginizi sınayabilecek bir kriterler toplamı.

Deneme ile eleştirinin ayrıldığı ve kesiştiği noktadaki bir deneme kitabı.


DOĞAN HIZLAN'IN SEÇTİKLERİ


Cinayet Sanatı Peter Ackroyd Can

Başka Kentler... Murat Belge İletişim

Kör Saatçi Richard Dawkins Tübitak

Yaşamak Güzel Şey... Nazım Hikmet YKY

ll. Dünya Savaşı Aşk Öyküleri Larry King İnkılap