Avrupa’da Osmanlı kültürü

İlgimizi çeken konulardan biri de Osmanlı imparatorluk kültürünün, sanatının Avrupa’ya ne kadar yansıdığıdır. Hiç kuşkusuz bu yansımanın alanlarını, etki derecelerini incelemek, bugün de bazı değerlendirmeleri aydınlatmamıza yarar.
Nurhan Atasoy-Lale Uluç’un birlikte hazırladığı ‘Osmanlı Kültürünün Avrupa’daki Yansımaları: 1453-1699’ kitabı bu açıdan meraklısının kafasındaki soruları yanıtlıyor.
Önsöz’de kitabın kapsamı, incelemenin sınırları açıklanıyor: “Müslüman dünyasıyla Avrupa devletleri arasındaki temas noktaları, Osmanlı’nın Avrupa içinde yayılmasından sonra çarpıcı bir biçimde artmıştır. Güç, zevk, zenginlik, lüks, tasvir, taklit, koleksiyonculuk ve ideoloji gibi kavramların tümü Avrupa’da görsel temasların doğal sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu durumun kaçınılmaz olarak yol açtığı bir dizi kültürel aktarım ve dönüşüm ise, tanımlanabildiklerinde, Avrupa’daki yaşamlarında yüklenmiş oldukları yeni anlamları bazen açığa çıkarmışlardır. (...)
Çalışmanın kapsamını 1453’te İstanbul’un fethinden 1699’daki Karlofça Anlaşması’na kadar olan süreyle sınırladık. Hıristiyan Batı’nın uzun süreden beri korktuğu İstanbul’un fethi Osmanlı’yı kesinkes Avrupa topraklarına ve eşzamanlı olarak da Avrupalıların belleklerine korkulan ‘öteki’ olarak yerleştirdi. Osmanlı’nın Avrupa topraklarında yeni yerler ele geçirmesiyle yaşadıkları bu dehşet, ikinci Viyana Kuşatması’nın sonrasına kadar devam etti ve İslam’ın başta gelen temsilcisi oldu.”

OSMANLI DÜNYASIYLA KESİŞMELER

Halil İnalcık’ın ‘Modern Avrupa’nın Gelişmesinde Türk Etkisi’ yazısındaki saptamalar kitabın birçok açıdan bakışını da temellendiriyor.
Yansımalar hangi alanlara odaklanıyordu? İçindekilerin listesine bakmak bile bize bir fikir veriyor.
Dokuma: Doğu Avrupa’da Osmanlı kumaşları / Batı Avrupa’da Osmanlı kumaşları.
Çini ve Seramik: Avrupa’da Osmanlı çini ve seramikleri.
Çiçek ve Bitki: Batı Avrupa’da Osmanlı çiçek ve bitkileri.
Halı: Doğu Avrupa’da Osmanlı halıları / Osmanlı uyruğundaki özerk prenslikler ve komşu devletler / Batı Avrupa’da Osmanlı halıları
Silah: Avrupa’da Osmanlı silah ve zırhları.
Tasvir: Avrupa imgelerinde Osmanlı tasviri.
Hilal: Osmanlı dünyasının sembolü olarak hilal.
Kesişmeler: Osmanlı dünyasıyla kesişmeler.
Avrupa’nın çeşitli kentlerinde, prensliklerde de dokunan ve yaygın olan halılar, Osmanlı halılarıydı.
İznik seramikleri öylesine beğenilmiştir ki, Avrupa’da İznik seramikleri model olarak alınıp, seramik üretilmiştir. Bir yazar, “Osmanlı desenleri kullanan altmış Avrupalı seramik fabrikasını tespit etmiştir.”
Avrupa İmgelerinde Osmanlı Tasvirleri, bölümü yalnız taihi bilgi olarak değil, bugüne yansıması açısından da önemlidir.

BELLİNİ’NİN SULTAN PORTRELERİ

Kitaptaki değerlendirmeyi okuyalım: “Avrupa ilk gerçekçi Osmanlı imgelerini Fatih Sultan Mehmed’in (1451-1481) portresini yaptırmak istemesi sayesinde görebilmiştir. Venedikli ressam Gentile Bellini bunun için Osmanlı Sarayı’na gönderilmiş, iki sene (1479-1481) Osmanlı başkentinde kaldıktan sonra, İstanbul’da yaptığı Sultan portresi ve gerçekçi Osmanlı figürleriyle birlikte Venedik’e dönmüştür. Bellini’nin kişisel gözlemlerine dayanan resimleri, Osmanlı’nın Avrupa görsel kültüründeki yansımasına yepyeni bir bakış getirmiştir.”
Hilal ne zaman kullanılmaya başlamıştır? Osmanlı’daki yeri nedir? Peki hilalin Avrupa’daki tezahürü nedir?
Bu soruların da ayrıntılı yanıtını okuyabilirsiniz.

Doğan Hızlan’ın seçtikleri

Tuncer Erdem
Gece Kitabı
Metis Yayınları

Ayşe Erbulak
Limoni Ölüm
Destek Yayınları

Michel Foucault
Bilme İstenci Üzerine Dersler
İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları

M. Kayahan Özgül
Encümen-i Şuarâ
Kurgan Edebiyat