Abdülhamit Shakespeare’i sevmişti

Sanmam, bizde eleştirmenler dışında oyun okuma alışkanlığı pek yoktur.
Peki, Shakespeare çevirileri nasıl bir süreç izledi? Çeviriler ne zaman tamamlandı?
Tanzimat’tan bugüne kadar, çevirileri inceleyen bir kitap, sanırım tarihin en büyük oyun yazarına daha bilgili, daha donanımlı bakışımızı sağlayacaktır.
İnci Enginün’ün, Türkçede Shakespeare kitabından bu bölüm gerçekten çok önemli bir yaklaşım:
“Shakespeare’in eserlerinin yeni çevirileri yapıldıkça yeni baştan okumak, üzerlerinde düşünmek fırsatını buldum. Yeni çeviriler hem çeviri anlayışındaki gelişmeyi hem de Türkçe’nin değişmesini göstermektedir.”
Yıllar önce okuduğum bir incelemeyi hatırlattı bana bu sözler. Yazar, İngilizce’nin değişimini, gelişimini, bazı kelimelerin kullanımdan düşmesini, bazı yeni kelimelerin dile girmesini incelemiş, Enginün’ün yöntemini uygulamıştı.
Türkçede ilk tam Shakespeare çevirilerini kim yaptı? Enginün’ün kitabından öğreniyoruz.
Türkçede ilk tam Shakespeare çevirileri Hasan Sırrı tarafından yapılmıştır. 1884 yılında çevirdiği Venedik Taciri ve 1887’deki Sehv-i Mudhik çevirileri, asıllarına sadık kalma edişesinin hâkim olduğu, İngilizce’den tam olarak piyes şeklinde çevrilen eserlerdir. Bu ilk çevirilerden sonra tam oyun çevirileri ancak II. Meşrutiyet’ten sonra Abdullah Cevdet tarafından ortaya konur.
II.Abdülhamit, Shakespeare’i seyretmiş, etkilenmiş. Sırdaşı İlyas Bey, Rossi’nin birkaç temsilini seyreder, sonra da Sultan’ın huzurunda Othello oynanır.
Othello’nun ilk kuşkuları ve bunun acısıyla Sultan iyice heyecanlanır. “V. perdede Desdemona’nın ölümü ve Othello’nun intiharı padişahın gözlerini yaşartır.”
Türkçede Shakespeare, büyük emek verilerek hazırlanmış bir çalışma. Önemli bilgilerin yanısıra, bugün gülerek okuyup geçeceğimiz nice bölümler de var.
Büyük yazarların heykeli dikilir. Heykel bunların büyüklüğüne bir şey katar mı? Bir büyük yazar Victor Hugo, bir başka büyük yazar Shakespeare’in heykelinin dikilmesi hakkında neler yazmış?

SHAKESPEARE HEYKELE MUHTAÇ MIDIR?

Nadir 1885 (1302) yılında Victor Hugo’dan “Shakespeare Bir Heykele Muhtaç mıdır?” adlı yazıyı çevirir ve Envar-ı Zeka’da Shakespeare’den çevirdiği iki cümleyle birlikte yayımlar.
Shakespeare’in Heykeli başlıklı bir yazı da Tercüman-ı Hakikat’te çıkmıştır. Bu yazıda çok taze bir haber verilir.
Lord Gower’ın yaptığı heykel, Stratford on Avon’a konur. Shakespeare’in elinde bir kitap vardır, pirinçten Lady Macbeth, Hamlet’in timsalleri vardır, heykelin yüzü Shakespeare’in mezarının bulunduğu kiliseye dönüktür.
Heykelin onun yazarlığını, büyüklüğünü temsil etmediğini belirtir. Victor Hugo’nun yazdıkları, bence bugün de geçerlidir.
Enginün, çevirilerin izini sürerken, Türk edebiyatındaki, dilindeki izdüşümünü, dönemler içinde dil anlayışının, çeviri anlayışının da tarihini sunuyor. Shakespeare’in etkisi konusunda, ilgi çekici bir karşılaştırma yapıyor. Lucrece’in Hetki çevirisinin Tevfik Fikret’in Sis şiiriyle benzerliğine değiniyor.
Sahne Faaliyetleri ve Muhsin Ertuğrul bölümü, Türkiye’de Shakespeare’in sahnelenmesi, ilgi görmesi açısından kitabın önemli bölümlerinden biri.
Türkçede Shakespeare, kitaplığınızın temel kitaplarından biri olacak.

DOĞAN HIZLAN’IN SEÇTİKLERİ

Galatât Sözlükleri Zuhal Kültüral Simurg Yayınları
Alaeddin Asna Kitabı Söyleşi: D.Gökçe İnceoğlu İş Bankası Yayınları
Söylevler Machiavelli Say Yayınları
İyi Bir Kadın Danielle Steel Remzi Kitabevi
Uygarlığı Değiştiren 100 Kedi Sam Stall Can Yayınları