‘1915 Basınında Çanakkale’

100’üncü yıl dolayısıyla yayımlanan mektupları okuduk, incelemelerde sadece Türkiye’nin değil Osmanlı’nın ve dünyanın da durumuna dair birçok bilgi edindik.
Orhan Koloğlu yeni kitabıyla birçoğumuzun merak ettiği sorunun belgelerini sunuyor. 1915’te basın Çanakkale’yi nasıl gördü? 1915’te Çanakkale günleri basına nasıl yansımıştı? Koloğlu’nun 1915 Basınında Çanakkale* adlı kitabı buna cevap veriyor. Kitap, Dünya Savaşına Sürükleniş, Şehitlerimizi Anarken, Boğaz’ı Aşamayınca, Karadan Vurma Tasarısı, Devrim Sağlayan Zafer şeklinde beş bölümden oluşuyor.
Koloğlu’nun belgelerde söylediği üzere Osmanlı’nın Birinci Dünya Savaşı’na katılması sürecinde basın bu gidişatı desteklemiyordu. Sultanın başmabeyncisinin oğlu Sedat Simavi gibi muhalif olanlar da vardı. Sedat Simavi bu fikrini gazetede yayımladığı karikatürlerinde yansıtıyordu.
Elbette Osmanlı’yı Almanya’nın yanında savaşa götüren dostluğun ekonomik nedenleri vardı. Memuruna aylık veremeyen devlet İngiltere ve Fransa’dan para alamayınca Almanlardan alabilmişti. Dönemin basınında yayımlanan birçok karikatür savaşa karşı düşünceleri çizgiye getiriyordu. Aynı şekilde savaşın vazgeçilmezliğini ispat etmek için bastırılan afişleri de görüyoruz burada. Koloğlu’nun yayınladığı bir belgeyi tanıtmak gerek.
Çünkü kötü haber yerine zafer şarkıları söylenmesi tavsiyesinde bulunuluyor burada. Başkumandan vekili Enver Paşa’nın Sarıkamış bozgunu dillendirilmiyor, basına bütün dehşetiyle yansıtılmıyordu.
Türk basınında Koloğlu’na göre bu bozguna yer verilmemiş ama Batı basınında şöyle haberler yayınlanıyordu: “Bitkin Türk birlikleri Kafkasya’dan, Rus ordularından böyle kaçtı.”
Bizde ise yayınlanan fotoğraf bunun tersini gösteriyordu:
“Başkumandan vekilimiz Kafkas Cephesinde fevkalade fedakârlık gösteren efradı taltif ederken.”
Koloğlu’nun kitabındaki önemli bölümlerden biri, dönemin mizah dergilerinde çıkan yazılar ve karikatürler.

* * *

SÜVEYŞ Kanalı’ndaki çarpışmaların durumunu gene aynı kaynaklardan öğrenebiliriz.
“Yaşayan Ölüler”.
Harb Mecmuası 1916 yılı başında Çanakkale Zaferi’nden sonra şehitlerin adlarını ve fotoğraflarını yayımladı.
Başlık: “Yaşayan Ölüler”.
Cihadı hangi yazarlar, şairler destekledi: Abdülhak Hamid, Mithat Cemal Kuntay, Ahmed Nedim, Aka Gündüz, Süleyman Nazif.
Fotoğraflar, karikatürler, afişler, basında çıkan belgeler, malzemeler...
Gerek yenilgilerde gerek zaferlerde, basının bir bölümü gerçekleri yazarken, çizerken, diğerleri de hükümet politikasını destekliyor. Bugün bile değişmeyen bir anlayış. Aslında tarihe bir başka açıdan baktığımızda, gülünç unsurların kalıcı bir kimlik kazandığını görüp üzülüyoruz. Görselliğin ispat gücü, bu kitapta da kendini gösteriyor.

* * *

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI’na, Çanakkale’ye bir de bu belgelerin ışığından bakın.

--------------------------------

(*) 1915 Basınında Çanakkale,
Orhan Koloğlu, Tarihçi Kitabevi.