Törensel davranışlar

Çünkü dürtülerin çoğu kaygı yaratır ve hem ego, hem dış dünya, hem de kişinin vicdanı tarafından beğenilmez, eleştiriye uğrar, reddedilir veya üzerlerinde yapılacak her türlü değişikliğe boyun eğmek zorunda kalır. Egonun bu durumda amacı, ruhsal sınırların korunmasını sağlayacak uygun savunma mekanizmalarıyla dürtüleri sürekli olarak kesintiye uğratmak veya dönüştürmektir. Ego savunma mekanizmaları başarıya ulaştığı takdirde “ruhsal ateşkes” sağlanmış olur. Bu ateşkes sağlanamadığında “nevrozlar” ortaya çıkar.

TEKRAR EDEN DAVRANIŞ

Bir kişinin genellikle nedenini bilmediği ya da çok az bildiği iç çatışmalarla birlikte, toplumsal yaşama uymak için gösterdiği çabalardan kaynaklanan ve hiçbir anatomik, fiziksel nedeni olmayan ciddi ve sürekli davranış bozukluklarına yani tekrar eden davranışlara “nevroz” adı verilir. Nevrozlar çok çeşitli biçimlerde ortaya çıkarlar ve içinde yaşanılan topluma göre değişiklik gösterirler. En belirgin ve yaygın nevrozlar arasında; olgun olamama, yaşça küçük hissetme hali, abartılı suçluluk ya da sorumluluk duygusu, cesaretsizlik ya da aşırı cesaret gösterme, bedenle ilgili işlevsel bozukluklar, cinsel bozukluklar ve insan ilişkilerinde yaşanan sıkıntılar sayılabilir. Nevrozlu bir kişi zaman zaman yaşadığı bunalım nöbetleri dışında günlük yaşamını sürdürebilir. Kişi meslek hayatını ve sosyal yaşamını sürdürebilse de nevrozlar, kişiyi yıpratan bazı ödün vermelere, kendini kasmalara ve törensel davranışlarda bulunma gibi değişik davranışlar sergilemeye zorlayabilir.

İKİ TİP NEVROZ VAR

Nevrozlar iki gruba ayrılır; (1) ruhi ıstıraplar ve korkularla kendini gösteren, içinde bulunulan zamandan kaynaklanan ve doyuma ulaşamamış cinsel dürtüler yüzünden ortaya çıkan, bunalım nevrozları ve psikasteni (yersiz ve asılsız olduğunu bilinse bile kafadan atılamayan düşünceler) gibi “güncel nevrozlar” ve (2) saplantı nevrozu (kişi bir şeye saplantı duyar ve bu saplantıya bağlı olarak bazı davranışları sergiler ve saplantısından kurtulmak için aşırı el yıkanma, saçma denetimler yapma, büyü yaptırma, törensel davranışlarda bulunma gibi bir dizi yollara başvurur), korku nevrozu (nedensiz bir korku söz konusudur ve korkulan şeye ait bir görüntü kişiye krizler yaşatabilir) ve histeri gibi kişiyi etkileyen uzak geçmişteki bir olaydan kaynaklanan “geçmiş kaynaklı nevrozlar”...

SAVUNMA MEKANİZMALARI BİLİNÇDIŞI

Dış dünyadan gelen tehlikeli uyaranlara karşı her canlı varlığını korumak ister. Bunlar genelde kaçma, donup kalma ya da acı veren uyaranları ortadan kaldırma şeklindedir. Ancak kişi sadece dışarıdan gelen tehlikelere karşı kendini savunmaz, iç dünyasından kaynaklanan yasak ve kabul edilemez dürtülere karşı da kendini savunur, bu genellikle bilinçdışı süreçler olarak yaşanır. Nevrozlarda yaygın olarak kullanılan savunma mekanizmaları arasında “törensel davranışlarda bulunma”, bastırma, aklileştirme gibi savunma mekanizmaları yer alır. Ama törensel davranışlarda bulunma savunma mekanizması sürekli tekrar etmeye başladığında, artık bir nevroz halini alır ve bunu “takıntı hastalığı” olarak bilinen “Obsesif Kompülsif Bozukluk” (OKB) ile karıştırmamak gerekir. OKB, “obsesyon” adı verilen takıntılı düşünce, fikir ve dürtüler ile “kompulsiyon” adı verilen yineleyici davranışlar ve zihinsel eylemlerden oluşan bir ruhsal hastalıktır. Obsesyon, kişinin zihnine girmesine engel olamadığı, zihninden uzaklaştıramadığı düşünce, fikir ve dürtülerdir. Kişinin isteği dışında gelirler, kişi tarafından mantıkdışı olarak değerlendirilirler ve yoğun sıkıntı ve huzursuzluğa yani kaygıya neden olurlar. Kompulsiyon ise; obsesyonların neden olduğu yoğun sıkıntı ve huzursuzluğu azaltmak ya da ortadan kaldırmak üzere yapılan yineleyici davranış ve zihinsel eylemlerdir.

ÇOCUKLUĞU TEKRAR

Bazı insanların hayatı törensel davranışlarla doludur, hem de saplantılı bir şekilde... Az bilinen ama sık görülen savunma mekanizmalarından biri olan törensel davranışlarda bulunma aracılığıyla kişi, çocukluğundaki ortamı anımsar, çocukluğundaki travmaları tekrar eder, çocukluk yaralarını kendi kontrolü altına alır, tekrarladıklarını sürekli değiştirerek iç dünyadan kaynaklanan ve sebebini bilmediği kaygısına karşı bilinçdışı çözümler üretir. Bu şekilde iç dünyasındaki sıkıntılarını denetleyebilir ve diğer insanlardan gizleyebilir. Bir tören gerçekleştirdikten sonra kaygısını en azından o an için denetleyebilir. Sadece yakın ilişkide olan insanlar bu törensel hareketleri fark edebilir.

HER GÜN YENİ PARTNER BULMA ZORLANTISI

Örnek olarak, çocukluğunda önemli bir kayıp yaşayan bir kişi, her gün yeni bir partner bulur kendine, onunla yatar ve ertesi gün de kendi rızasıyla partneri kendinden uzaklaştırır, yani bir şekilde kaybeder. Onunla üst üste iki gece geçiremez, idealize ettiği çocukluk yoldaşını aynı partnerde bir daha bulabilmesi için aradan en azından bir kaç gece geçmesi gerekir. Törensel olarak elde etme ve sonra terk etme şeklindeki davranışlarla kendisini ve sevgililerini parçalara böler ama aynı zamanda bu tür davranışları üzerinde denetim de sağlamış olur. Yani bir şekilde vaktiyle kendini terk eden ebeveynini tekrar elde eder ve ebeveyni yerine koyduğu kişi kendini terk etmeden, onu terk ederek, terk edilmeyi kendi kontrolüne alır ve geçmiş travmasını tekrarlar.

GEÇMİŞLE YÜZLEŞME

Bu tür bir törensel hareketle ebeveyninden hiç ayrılmamış, bu ayrılıkla hiç örselenmemiş olduğu yanılsamasını yaratır. Besleyici bir ebeveyn imgesiyle yeniden birleşmek veya ondan ayrılma şeklinde çocukluk travmasını tekrar ederken, yeni bir partneri arzular ve elde etmek için elinden geleni yapar ama aynı zamanda ona karşı öfke duyar ve terk eder. Elde edip terk etme gibi törensel davranışlar, çocukluktaki terk edilmenin sıkıntısından kurtulmaya ya da var olan sıkıntıyı azaltmaya veya terk edilme korkusunu kendi kontrolüne alıp, kendini terk edilme durumundan korunmaya yöneliktir; ancak bu davranışlar bir zaman sonra başka sıkıntılara davetiye çıkartır ve hiç işe yaramaz. Çünkü içsel çatışmalar ve bunlara eşlik eden kaygıyla başa çıkmak üzere törensel davranış örüntüleri geliştirmeye kişi, çok erken yaşlarda başlar. Psikoterapi süreçleriyle, törensel davranışlar bir ihtiyaç olmaktansa, bir arzuya dönüştürülür, bir “seçim” yapmaya kişi hazır hale gelir. Çocukluğundaki sevgi nesnelerini temsil eden kişilerle günlük buluşmalarını daha uygun bir şekle sokup, zamanla bu tür törensel davranışlardan vazgeçebilir.