Gözler kalbin aynasıdır... Meğer doğruymuş

- "Bu adam güvenilir birine benziyor."

Sonra Mehmetin yanındaki arkadaşı, Ahmet elini size uzattı. Beden diliyle tepeden baktığı mesajını veriyordu. Size "Merhaba" dedi ama iç sesiniz bu küstah adamın zararlı bir tip olduğunu söyledi.

Bütün bunlar hemen her gün karşılaştığımız ve kendi kendimize yorumladığımız tavırlar, insan ilişkilerinin sıradan gibi görünen ufak detayları. Birçoğumuz buna 6. his ya da tecrübe deriz. "Ben insan sarrafıyım," "Neler gördüm," "İnsanları bir görüşte tanırım." Tüm bunlar gerçekten 6. hisle alakalı olsa güzel olurdu, en azından çocukluğundan beri mistik şeylerin hepsine ilgi duyan biri olarak ben, bunun öyle olduğuna inanmak isterdim. Ama maalesef öyle değil.

"NİYET OKUMAK" GELİŞMİŞ BEYİNLERE ÖZGÜ BİR DURUM

Bunun bilimsel açıklamasını ise ilk kez 1978 yılında şempanzelerin, türdeşlerinin duygularını anlama yeteneği olup olmadığını inceleyen David Premack ve Guy Woodruff yapıyor. Zihin kuramı en temel anlatımıyla, karşıdaki insanların ses tonu ve mimiklerinden niyetini okuma ve anlamlandırma yeteneğine deniyor. Karşısındakinin bilgi, niyet, inanç gibi zihinsel durumlarını yorumlama yetenekleri çocuk yaşta gelişmeye başlıyor. Araştırmalara göre zihin kuramının bireylerde gelişimi eğitim düzeyiyle yakından alakalı. Ayrıca bunu yorumlama yetisi, niyeti doğru okumak gelişmiş beyinlere özgü bir durum sayılabiliyor.

BEBEKLERİN TAKLİT YETENEĞİ

8 ile 12 ay arasında bebekler karşıdakinin yüzünü taklit etmeye başlar, 15 aylıkken yetişkinlerin niyetlerine dair bilgileri olur, 18-30 ay arasında ise diğer insanların duygularını, düşüncelerini anladıklarını gösteren akli durum sözcüklerini kullanmaya başlarlar.

Zihin kuramında kullanılan birçok testte, kendini bir başkasının yerine koyarak, zihin okuma yetisi ölçülür. Bunlardan en ünlüsü 1983 yılında geliştirilen *Sally ve Anne testidir. Testi yapan kişi "Sally" ve "Anne" adında iki oyuncak bebek kullanır.

EN POPÜLER TEST

Teste tabii tutulan çocuklar için şöyle bir oyun oynanır:

Sally'nin bir sepeti ve Anne'in bir kutusu vardır. Sally sepetine bir misket koyar ve sahneden ayrılır. Sally orada değilken ve ne olduğunu göremezken Anne Sally’nin sepetinden misketi alır ve kendi kutusuna koyar. Sally daha sonra geri döner ve çocuklara Sally’nin misketi için nereye bakacağını düşündükleri sorulur. Çocuklar, eğer Sally’nin ilk olarak içinde olmadığını bilmediğinden misketini aramak için sepetine bakacağını anlarlarsa testi "geçer".

Dört yaşın altındaki normal çocuklar ve her yaştan otistik çocukların tamamı (Zekası normalin üzerinde dahi olsa otistik bireylerde bu yetinin gelişmediği görülür.) Sally’nin misketinin alındığından habersiz olduğunun farkına varmadan "Anne'in kutusu" diye cevap verecektir.

Baron-Cohen’in otizmde zihin teorisi çalışmalarında, 61 çocuk "Sally" ve "Anne" ile test edilmiştir.

Bebekler tanıtıldıktan sonra çocukların bebeklerin adını anlayıp anlamadıkları test edilmiştir (Adlandırma sorusu).

Bundan sonra Sally bir misket alır ve sepetine saklar. Daha sonra yürüyüş yapmak için odadan çıkar. Sally dışarıdayken, yani onun haberi olmadan, Anne Sally’nin sepetinden misketi alır ve kendi kutusuna koyar. Sally döner ve çocuğa anahtar soru sorulur: 'Sally misketi için nereye bakacak? ' (İnanç sorusu).

Daha sonra iki kontrol sorusu sorulmuştur: Gerçeklik sorusu ve bellek sorusu.

Gerçeklik sorusu "Aslında misket nerededir? " dir. Bu çocuğun misketin sepetten kutuya aktarıldığına dikkat edip etmediğinden emin olmak içindir.

Bellek sorusu "Misket başlangıçta neredeydi?" dir. Bu soru Sally’nin misketi nerede bıraktığını çocuğun unutmadığından emin olmak için sorulur.

Çocuğun bu testi geçebilmesi için 'inanç sorusunu' başarması gerekir. Çocuk Sally’nin kendi inançları olduğunu ve bunların gerçeklerle örtüşmediğini göstermesi gerekir. 'İnanç sorusunun' doğru cevabı Sally’nin sepetini göstermektir. Bu çocuğun, Sally’nin misketinin kendi sepetinde olduğuna inandığını bildiğini gösterecektir. Doğru olmayan cevap Anne’în kutusunu göstermektir çünkü Sally, Anne’in misketi kendi kutusuna sakladığını bilmemektedir.

"GÖZLERDEN ZİHİN OKUMA"

Türk Psikiyatri Derneği'nin resmi internet sitesinde yer alan *Gözler testi ile ilgili bilimsel çalışmada ise "yüz özelliklerinden kişinin zihinsel durumunun çözülmesi" ile ilgili şu açıklamalar yer alıyor.

1999 yılında Cambridge Üniversitesi Gelişimsel psikopatoloji profesörü Simon Baron-Cohen ve arkadaşlarının geliştirdiği "Gözler testi"nin yüz özelliklerinden kişinin zihinsel durumun çözümlenmesini gerektiren ödev yapısı ile diğer testlerden farklı olduğuna inanılır. "Gözler testi" diğerlerinden farklı olarak daha ileri bir zihin okuma yetisi gerektirir çünkü görselliğe bağlı bir muhakeme içerir.

Yani bilim dünyası bir nevi diyor ki gerçekten gözler kalbin aynasıdır ama okumayı becerebilene... Ve iç sesimiz sandığınız şey aslında hislerimiz değil gelişmiş beyniniz...

*Gözlerden Zihin Okuma Testi’nin Türkçe Güvenirlik Çalışması: Dr. Ejder Akgün YILDIRIM, Dr. Muzaffer KAŞAR, Dr. Mehmet GÜDÜK, Dr. Elif ATEŞ, Dr. İlker KÜÇÜKPARLAK, Dr. Erdem Onur ÖZALMETE

*Sally ve Anne testinin detayları için Vikipedi

twitter.com/buseozelll