TESEV'in anketi: Eş-dost-akraba

Ayşen GÜR

TESEV'in yürüttüğü projelerden biri belediyelere ilişkin. Bu kapsamda yapılan kamuoyu araştırması ilginç sonuçlar verdi.

Beni ilk anda çarpan sonuç şu:

‘‘Belediyede (ya da merkezi hükümette) bir işiniz olduğunda en çok kimden yardım alırsınız?’’ sorusuna verilen cevaplar şöyle sıralanıyor: İlgili birimde tanıdığınız bir arkadaş, aile yakını 5.8; muhtar 5.1; işinizi yapmakla görevli kişinin kendisi 4.5; belediye başkanı 3.9; bir siyasi partinin çevrenizdeki temsilcisi, 3.9; ilinizin milletvekili 2.3.

Türkiye'de torpil çok önemli. Sıradan bir işi yaptırmak için bile, insan eşe dosta akrabaya başvuruyor. Bunun pek normal olmadığını, ilk kez, yakın tarihimiz konusunda uzmanlaşmış Hollandalı tarihçi Erik Jan Zürcher'in bir pasajını okuduğumda farketmiştim. Zürcher, siyasi tarihimizin en önemli partisi İttihat ve Terakki ile ilgili şu gözlemi yapıyordu:

‘‘Bu yapının altında gayri resmi bağlantılar vardır. Bunlar üstüne hiçbir çalışma yapılmamıştır. Modern Türk tarihini inceleyen herkesin Türk toplumunda kişisel ilişkilerin öneminin bilincinde olması gerektiğini düşününce bu daha da şaşırtıcı gözükmektedir. Benim izlenimim, ancak akrabalık, dostluk, eğitim ve himaye üzerine kurulan bu gayri resmi ilişkileri kavradığımız zaman Jön Türk dönemi siyasal hayatını tam olarak anlayabileceğimiz yolundadır.’’

Bir yabancının mesafeli bakışıyla yapılmış bu gözlem, sadece Jön Türkler için ve 90 yıl önce değil, bütün yapılar ve bugün için de geçerlidir. Akrabalık, dostluk, eğitim ve himaye üzerine kurulu gayri resmi ilişkiler olmasaydı, biz ne yapardık?

Devlet ya da belediyede yasal hakkımız olan sıradan bir işi yaptırmak için bile bu ilişkilere muhtacız. Ya bir tanıdık bulmak, ya da oy ilişkisiyle bize bağlı birini (muhtar, milletvekili, belediye başkanı) araya sokmak zorundayız. Oysa bir kamu dairesinde bize yardım etmesi gereken tek bir kişi vardır. O da, bizi tanısa da tanımasa da, o işi yapmakla görevli olan, vergilerimizle ücretinin ödediğimiz kişidir!