Oyuncak áleminin sürtükbebek davası

Ancak Barbie’ler, şöyle leydi okulu bitirmiş, ayıp laf etmeyecek muhafazakar kızlardı. Sonra Bratz çıktı. Aman o ne yelloz havalar, küstah bakışlar, boyalı suratlar ve de şişik dudaklar. Hip-hop şarkılarındaki sürtüklerin cisimlenmiş hali sanki. Bratz’lar şu sıra dünya çapında 500 milyon dolarlık satış yapıyor. Dünyanın bir numaralı bebeği Barbie’nin üreticisi Mattel’in satışları ise geriliyor. İşte bu ortamda Mattel, Bratz’ı üreten MGA aleyhinde telif hakkı davası açıyor. İmzasız bir ihbar mektubuna dayanarak, Bratz’ı yaratan Carter Bryant’ın, bebeği Mattel’de çalışırken tasarladığını iddia ediyor. Mahkeme kayıtlarına göre Mattel, Bryant’ın bebek eskizlerini Mattel’de çalışırken çizdiğini kağıt ve mürekkep üzerinden kanıtlamak için adli tıp uzmanı bile tutmuş. Casus olduğundan şüphelendiği çalışanlarını özel dedektiflere takip ettirmiş ve rakip firmanın patronu hakkında dedektiflere dosya hazırlatmış...

Kırmızı Başlıklı Kız, büyükannesinin gecelik entarisi ve fırfırlı bonesini giymiş kurtla karşılaştığında çok şaşırır ya, son oyuncakçı dükkanına girişimde ben de aynı tuhaf dehşeti yaşadım. Barbie’ler, 10-15 yıl önce Sırma’ya aldığım Barbie’lere hiç benzemiyordu. Bunların kafası ve gözleri büyümüş, dudakları kabarmıştı. Makyajları abartılı, suratları sakildi. Sahici Barbie olmadıklarını düşündüm.

Nicedir oyuncak bebek álemine uzak olduğum için geç anladım. Meğerse bu Barbie’ler, sahiciymiş. Ama Mattel’in, rakip bebek Bratz’ın fiziğinden apartarak ürettiği "My Scene" serisi Barbie’lermiş.

İşte bu yüzden Bratz’ın üreticisi MGA, kopyacılık suçlamasıyla Mattel aleyhinde dava açıyor. Mahkeme önümüzdeki sonbaharda başlayacak. Göz görüyor, bebekler alenen kopya.

Mattel de, Bratz’ın, kendi eski çalışanı tarafından, Mattel sınırları dahilinde tasarlandığı iddiasıyla telif hakkı davası açıyor. Geçen hafta başlayan davayı kazanırsa, Bratz bebeklerinin sahibi Mattel olacak.

Son rakamlara göre o koca kafalı, arsız suratlı, bodur bacaklı Bratz’ların yıllık satışı 500 milyon doları aşıyor, Barbie’lerin satışı ise ABD’de yüzde 12 gerilemiş durumda.

EVDE YANGIN VAR

Gerçi Mattel, dünya çapındaki Barbie satışlarından 1.25 milyar dolar kazanıyor, ancak pazar payındaki vahim düşüş üzerine 2004 yılında acil durum alarmı veriyor. "Evde yangın var" sloganıyla art arda olağanüstü durum sunumları yapılıyor Mattel’de. Firmanın bundan böyle "daha saldırgan ve acımasız" olacağı ilan ediliyor. Ardından da dava için düğmeye basılıyor.

Dava dosyasına göre hikaye şöyle gelişiyor:

1998 - Carter Bryant, Los Angeles merkezli Mattel’de, Barbie bebeklere giysi tasarımcısı olarak çalışırken, 1998 yılında işi bırakıyor ve Springfield’deki baba evine dönüyor. Orada bir lisenin önünden geçerken kızları düşük belli, koca cepli bol jean’ler içinde görünce, günümüz gençliğini temsil edecek bir bebek fikri doğuyor kafasında. Eve döner dönmez, kabarık saçlı, göbekleri açık, eli belinde bıçkın duruşlu kız eskizleri çiziyor. Sonra bir kenara atıyor eskizleri.

1999 - Ertesi yıl Los Angeles’a dönüp Mattel ile yeni sözleşme imzalıyor. Yeminli ifade tutanaklarına göre Bryant, Mattel’e döndükten sonra Bratz projesini yeniden düşünmeye başlıyor, çizimleri notere tasdiklettiriyor. Mattel’in bu tip bir bebekle ilgileneceğini düşünmediği için kimseye göstermiyor.

Sadece o sıra serbest tasarımcı olarak Mattel’e çalışan Veronica Marlow’a gösteriyor. Mattel’in otoparkında, arabanın içinde. Sonra Marlow, MGA için parça başı iş yapmaya başlıyor ve Carter Byrant’ı, firmanın patronu Isaac Larian ile tanıştırıyor. MGA o sıralar ikinci el video oyunları satan ve zarar etmekte olan bir şirket.

2000 - 1 Eylül günü işinden izin alıp MGA’ya giden Bryant, Bratz’ın toplama parçalardan yapılmış ham bir prototipini de götürüyor. Bebeğin kafasını, Mattel’in atıklarından temin ediyor, boyasını da Mattel’deki bir arkadaşına yaptırıyor. Diğer parçalar ise kendisine ait.

Bryant ile Larian bir süre temaslarına devam ediyorlar. Carter Bryant bütün telefon görüşmelerini Mattel’deki masasından yapıyor. Dava dosyası bu telefon kayıtlarını da içeriyor. Bryant, ekim ayında Mattel’den ayrılıp MGA’ya geçiyor ve Bratz projesi başlıyor. Bryant oyuncakçılara girip araştırma yapıyor, gotik-rock kıyafet satan Hot Topic dükkanlarından zincir, kemer, bikiniler ve metal takılar alıyor, sonra bunları bebeklere uyarlıyor.

Bratz bebekleri 2001 yılında piyasaya sükseli bir giriş yapıyor.

SEVGİLİ CEO’YA İHBAR MEKTUBU

2002 - Ağustos ayında Mattel’in CEO’su Robert Eckert imzasız bir ihbar mektubu alıyor. "Sevgili CEO" diye başlayan bu mektupta, Bryrant’ın Bratz bebeklerini Mattel’de çalışırken geliştirdiği ve MGA’dan büyük paralar aldığı iddia ediliyor. Ama o sıra, ortada başka bir kanıt yok.

2004 - Bratz’lar 8-12 yaş grubu kızlar arasında satış patlaması yaşıyor ve Mattel’in esas sahası olan 5 yaşa doğru inişe geçiyor. İşte Barbie, sakil suratlı "My Scene" bebeklerini o sıra çıkarıyor.

Mattel’de "Evde yangın var" sunumlarıyla birlikte rakip firma hakkında soruşturma faaliyetleri de başlıyor. MGA patronu Larian’ın özel hayatıyla ilgili dosya tutuluyor. Çocuklarının yaşlarından, annesinin ev adresi ve gittikleri sinagoga kadar. Sonra şüphelendiği kendi çalışanlarını da takip ettiriyor Mattel. Bunlardan biri de genel müdür Richard Brawer. Nitekim Brawer daha sonra MGA’ya geçiyor ve Mattel casusluk iddiasıyla hakkında dava açıyor. Bu dava reddediliyor.

Mattel, Wall Street Journal’da yayınlanan bir haber üzerine Carter Bryant’ın rakip bebeklerin tasarımcısı olduğunu kesin bir şekilde öğrenince onun aleyhinde de fikri mülkiyet davası açıyor. Bir yıl sonra da (2005) MGA, kopyacılık suçlamasıyla Mattel’den davacı oluyor.

ESKİZLERE ADLİ TIP ANALİZİ

Bryant geçenlerde Mattel ile mahkeme dışında anlaşma yoluna gidiyor. Mattel hangi ilkeler üzerinden anlaştıklarını açıklamıyor, ancak bu anlaşma sayesinde MGA’ya karşı davada pozisyonunun güçlendiğini düşünüyor. MGA’ya göre Bryant satıştan yüzde 3 pay alıyor. Mattel ise tasarımcının cebine 30 milyon dolar indirdiğini iddia ediyor.

MGA savunmasını zaman aşımı üzerine kuruyor. Çünkü telif hakkı davalarında üç yıl limiti var. Mattel ise Bratz’ın tasarımcısıyla ilgili sırrı çok geç öğrendiği için zaman aşımı olmadığını öne sürüyor.

Şimdi, Bratz eskizlerinin analizi, davanın en kritik aşamasını oluşturacak. Bryant çizimleri, Mattel’de çalışmadığı 1998 yılında yaptığını iddia ediyor. Mattel’in tuttuğu adli tıp uzmanlarına göre ise kağıt lifi analizi farklı sonuç vermiş. İlk Bratz eskizlerinin bulunduğu sayfalarla, Bryant’ın 1999’da Mattel’de kullandığı not defterine ait sayfalar aynı. Mürekkep de öyle.

Barbie artıkrafların kraliçesi değil

ABD’deki Wal-Mart’larda Bratz’a ayrılan yer yüzde 180 artarken, Barbie’lerinki yüzde 39’a geriliyor. Etnik gruplara göre tasarlanmış Bratz bebekleri Cloe, Sasha, Jade ve Yasmin, kimilerine göre çok sürtük görünümlü. Kız çocukları için bu cinsellik dozu aşırı. Ancak bazı feministler Bratz’ları, Barbie’lerden daha gerçek buluyor. Ayrıca Bratz’ların tek derdi koca bulmak değil.