25 yaşındaki Can’ın otizmliler için buluşu

Yine umut doluyorum. Ben hep söylüyorum, bu ülkede en çok kadınlara ve gençlere inanıyorum. Can Yıldız da onlardan biri. 25 yaşında bir mühendis. Aynı zamanda sosyal girişimci. Ve müthiş bir şey yaptı! Otizmli kuzeni için geliştirdiği konuşma kartlarını bir iletişim kitine çevirdi. Ve ‘Tolkido’ doğdu! Şu anda özel eğitim merkezlerinde otizmli çocuklar Tolkido’yla konuşmayı öğreniyor, başkalarına bağımlı olmadan kendilerini geliştiriyor. Yani Can, tüm otizmli çocuklar için bir umut oldu. Kutluyorum, hikâyesini sizinle paylaşıyorum...

Küçükken ne olacağım diyordun?

Kendimi bildim bileli bilgisayarlara merakım vardı. 11-12 yaşlarında, mahalledeki komşuların evlerine format atmak için çağırılan çocuktum. Hep bilgisayarla yeni icatlar yapabilen bir insan olmak isterdim. Kurcalamayı, bozmayı ve eğer hâlâ mümkünse tamir etmeyi çok severim. En büyük hobim, mevcut imkânlarla yeni şeyler yaratmak ve nesneleri amacı dışında kullanmak. Tolkido da tam olarak bunların sonucunda ortaya çıktı diyebiliriz...

Hadi bize anlat Tolkido neyin nesi, nasıl doğdu?

4 sene önce, kuzenim Umut’u ziyarete gittiğimde, amcamın Umut için yüzlerce görsel eğitim kartı aldığını gördüm. Amcam, Umut’a bu kartlarla yeni kelimeler söylemeyi öğretmişti ve çok mutluydu. Umut’un konuştuğunu bana göstermek için bu kartları Umut’a göstermeye ve ardından ne olduğunu söyletmeye çalışıyordu. Fakat kuzenim, amcamla iletişim kurmuyor ve sürekli kartlardan kaçıyordu. Uzun bir uğraşın sonunda Umut, o kartlardan öğrendiği kelimeleri söyledi ve hepimiz çok mutlu olduk. Sonra amcamla Umut’un eğitimi üzerine sohbet etmeye başladık. Umut, yüz binlerce çocuk gibi çok az ve özel eğitim alabiliyor. Bu sebeple ailesi, eğitimi evde kendi imkânlarıyla vermeye çalışıyor. Fakat otizmli çocukların her birinin kendine has özellikleri olmasına rağmen kullandıkları eğitim materyalleri tek tipti...

Yani çocuğun ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilemiyordu...

Aynen öyle! Amcam piyasadaki kartlarla çalışırken Umut’un dikkatini çekemediği için çok zorlanıyordu. Sohbet ederken “Bu kartları daha dikkat çekici hale nasıl getirebiliriz?” diye beyin fırtınası yapmaya başladık. Öncelikle kartların çocuğa özel ve kişiselleştirilebilmesi konusunda anlaştık. Ardından kuzenimin ses çıkartan nesnelere karşı olan ilgisini de işin içine kattık ve sonuç olarak bu kartların hem konuşan hem de kişiselleştirilebilen bir hale gelmesinde hemfikir olduk. Aynı akşam, telefonumdan gerekli elektronik malzemeleri sipariş ettim ve ilerleyen haftalarda Umut için ilk Tolkido’nun en basit prototipini geliştirdim.

ANNE SESİ ÖNEMLİ

Bu kartlar tam olarak nasıl konuşuyor?

Aslında Tolkido, sadece kartları değil, otizmli çocuğun yaşam alanında bulunan her nesneyi sesli hale getiriyor. Yani bir ev ya da okul hayal edin ve bu cihazı dokundurduğunuz her şey anne sesiyle, sesli hale geliyor. Kartlar ise kredi kartı büyüklüğünde ve çocuğa öğretmek istediğiniz kelimenin görselini üzerine yapıştırabildiğiniz formatta. Kartı kişiselleştirip Tolkido cihazınıza bu kart ya da etiketin karşılığı olan ses kaydını yapıyorsunuz. Ses kaydının uzunluk sınırı yok. Kart adedinin de sınırı yok. Binlerce nesne ya da kart Tolkido’yla sesli hale gelebiliyor. Kartlar ya da nesne seslendiren etiketlerimiz için temassız iletişim teknolojisi kullanıyoruz. Donanım ve yazılım geliştirmeleri, kendi Ar-Ge çalışmalarımız sonucunda ortaya çıktı.

Otizmli bireyler, tanıdıklarının seslerine karşı daha mı duyarlı?

Evet. Anne sesi ya da çocukların sevdikleri bireylerin sesinin kullanılması, eğitim sürecinde çok önemli bir detay. İletişim kurmada büyük bir motivasyon sağlıyor. Tolkido’yla bu öğrenme sürecini hızlandırıp eğitimin verimini arttırıyoruz. Ekonomik olarak da aileye büyük bir fayda sağlıyoruz. Bu kartlar ve etiketler, binlerce kez yeniden kullanılabilir. Yani çocuk o kartı öğrenince kart üzerindeki görsel ve içindeki ses kaydı değişebiliyor. Yeni materyal ya da kart almaya gerek kalmıyor.

Kuzeninde otizm konusunda bu kartlar sayesinde nasıl bir gelişme kaydedildi?

Umut, Tolkido sayesinde konuşmaya başladı! Tek tük kelimeler çıkarırken hızlıca kelime dağarcığı gelişti. Ailesinin dışında okulundaki öğretmenleri de bu duruma çok sevindi çünkü okuldaki eğitim daha verimli hale geldi. Umut şu an Tolkido desteğiyle 5 kelimeli cümleler kurabiliyor. Amacımız onu bağımsız bir birey haline getirmek.

ÜZERİNE TEZ YAZILDI

Peki sonra Tolkido’yu geniş kitlelere yaymaya nasıl karar verdin?

Umut’ta çok güzel sonuçlar alınca projemizle yarışmalara katıldık ve üniversitemden destek aldım. Ardından hem KOSGEB’den hem de Arıkovanı adlı kitlesel fonlama platformundan bir fon topladık. Bu bizim için çok anlamlıydı çünkü insanlar projeye inanmış ve parasını önden ödemişlerdi. Birçok üniversiteye gidip uzmanlarla işbirliği yaptık. Ne mutlu bana ki Tolkido şu an kitaplarda konu olan, üniversitelerde anlatılan ve üzerine tezler yazılan bir ürün.

HAYALİM BAĞIMSIZ YAŞAYAN OTİZMLİLER

Yurtdışında örnekleri var mı?

Ses kaydı çalan ilkel ve eski cihazlar var fakat Tolkido gibi her nesneyi, anne sesiyle sesli hale getirebilen bir cihaz yok.

Hayallerin ne?

Tolkido, en donanımlı okuldan en yoksul eve kadar her yeri, “bilimsel dayanaklı bir eğitim ortamı”na çeviriyor. Bu etkiyi dünyaya yaymak istiyorum. Her çocuğa ulaşmak ve gelecekte toplum içinde bağımsız yaşayan otizmliler görmek istiyorum. Mühendislik becerilerimi kullanarak daha fazla proje geliştirmek ve daha fazla hayata dokunmak istiyorum!

Türkiye’de kaç otizmli birey var?

550 bin eğitim çağında otizmli çocuk var. Otizm şu an her 59 doğumda 1 görülüyor. Bu çok ciddi bir rakam! 3 sene önce, 68 doğumda 1’di ve bu kadar ilerledi. Her sene görülme sıklığı ne yazık ki artıyor ve hâlâ otizmin sebebi bulunabilmiş değil.