Trene binmek için kredin yetiyor mu kardeş?

Kredi deyince aklınıza para pul gelmesin hemen, Çin’de sosyal kredi sistemi diye bir cin fikir buldular, onun adı bu. Hayatta yaptığın her şeyle ilgili kredi toplayacağın, yapmadığın ya da yapmaman gereken hareketlerle de kredi notunun düşeceği bir tuhaf sistem. 600 milyon kamera, sosyal medya ağları ve kişisel şikayet sistemiyle, bir bireyin tüm hareketlerinin izlenmesini ve bir yapay zeka tarafından değerlendirilmesini içeriyormuş. Ne kadar boğucu!

2020 yılından itibaren, cümbür cemaat bir sayısal tabanda puanlanacak olan Çin halkından örnek vatandaş olacak davranışlar sergileyenlerin, bazı kurum ve imkanlara özel erişimleri olacakmış. Yanlış davranışlarda bulunanlar ise eğitim, ulaşım ve internet gibi ana kaynaklara erişim sağlayamayacaklarmış. Bravo, süper fikir gerçekten!

Trende birinin yerine mi oturdun? Kırıldı işte puanın! Hastanede sıraya mı kaynadın? Gitti bir puan daha! Uçağa turşu mu sokmak istedin? Puanlar düştü dostum!

*

Bu davranışları yüceltiyor değilim, yanlış anlaşılma olmasın. Toplumun bir düzen halinde olması, birbirine saygılı bireyler içermesi, kimsenin kimseyi ezmediği, herkesin bir diğerine adaletli, dürüst ve kibar davrandığı, insanların çevresine ve hayvanlara sevgiyle yaklaştığı bir dünyada kim yaşamak istemez?

Sorun başka. Bu işin sınırı ne? Puan değerlendirmesini yapan yapay zekaya ne kadar güvenilir? Yasa gibi herkese açık ve yazılı değil ya bu sistem, avukatı yok. Yaptım ama sor bak niye yaptım şeklinde itirazı yok.

*

Çin’de kimin fikrini kabullendilerse bunlar, sonuçta birisinden çıkmış olmalı, büyük bir akıl tutulması içinde oldukları aşikar.

Mesela pilot bölgelerde başlayan bu uygulamayla, uçak ve tren kullanırken kurallara uymayan ve kredi notu düşen toplam yirmi üç milyon kişinin uçak ve tren bileti alma ve bu ulaşım araçlarını kullanması yasaklanmış bile!

İlk etapta, ‘insan gibi davranmasını bilmiyorsan, binme kardeşim trene, başkalarını da rahatsız etme!’ gibi basit ve başkaları için bir çözüm gibi algılanacak bu uygulamanın; bireyi toplumdan iyice uzaklaştırması ve daha sorunlu biri haline getirmesi gibi büyük bir probleme yol açacağını da göremiyorlar herhalde. Cezalandırmanın bir eğitim aracı olmadığını kimse söylemedi sanırım bunlara!

Bir kez yanlış yapanın her zaman kısıtlanacağı ve toplumdan iyice uzaklaşacağını algılayamıyor mu Çinli arkadaşlar?

*

Çin’deki süper zekalı bazı yöneticiler, insanın topluma geri dönebilmek ve eski alışkanlıklarını tekrar kazanabilmek için her zaman iyiyi ve olması gerekeni tercih edeceğini düşünüyor olmalılar.

Bence insan bundan daha komplikedir. Ceza büyüdükçe sorun çözülmez.

Çözüm ceza değil, eğitimdir!

*

Faturaları zamanında ödeyen, hayır kurumlarına bağışta bulunan, trafik kurallarına uyan Çinli vatandaşlar puanlarını yükseltecekler ve böylece toplu taşımaya daha az ücret ödeme veya hastanede daha az sıra bekleme gibi önceliklere sahip olabileceklermiş. Burası güzel! İyi bir insan olursan, karşına iyilikler ve iyi fırsatlar çıkar gibi bir felsefe.

Bunu altı yüz milyon kamerayla izleyerek yapacaksan, burada da sorun var! Kalsın benim hastane işi, sen beni 24 saat izleme, ben sıramı beklerim!

*

Bir de kötü insan olma kısmında can sıkıcı bir durum daha... Kime göre, neye göre kötü? ‘Yapmayacaksın kardeşim’ listesi nasıl yazılıyor? ‘Dur ya, bence bunlar şey de yapmasın, ne bileyim, hani var ya...’ şeklinde keyfi cümlelere yol açmaz mı bu kanun yazım gücü bir zaman sonra? 1984 romanında olduğu gibi, ‘aşk da yasak olsun bunlara, ne o öyle!’ şeklinde gelişmez mi, bir gün sevgiye düşman bir yönetici gelirse Çin’in başına mesela?

*

Çok acayip değil mi? Altı yüz milyon kamerayla izlenip, her davranışınızın bir puana karşılık gelmesi sistemini kuruyor adamlar. Her anlamda örnek biri olmak gerekliliğini doğuruyor bu da. Olamazsın ki? Olmak da istemezsin herhalde!

Kırmızıda geçtin, cezası şu kadar lira gibi değil yani bu. Her günün, her dakikan bir yapay zeka tarafından değerlendirilerek sosyal bir puan sahibi olacaksın ve anlık puanın senin nelere erişimin olup olamayacağını belirleyecek.

Bu güven puanı hesaplanırken, yapay zeka; sosyal medya hareketlerine, alışveriş alışkanlıklarına, arkadaş çevresine ve hatta gün içerisindeki yüz mimiklerine kadar her şeyi değerlendirecekmiş. Düşen puanları da akraba ziyaretleriyle, sosyal sorumluluk projelerinde yer alarak ve verdiğin sözleri tutarak yükseltecekmişsin.

*

Sizi bilmem ama bilim kurgu filmlerinde izlediklerimiz gerçekleşmeye başladı bence. Hep Amerika’da başlar bu işler diye düşünmüştüm. Meğer filmleri yapan onlarmış sadece, uygulayanlar Çinlilermiş!

* 

Not: Bana Twitter, Facebook ve Instagram’dan ulaşabilirsiniz: @anlatanadam