Özel okul öğretmenlerinin tazminat hakları

Genel olarak kıdem tazminatı alabilmek için en az bir yıl çalışma süresi gerekiyor. Özel okul öğretmenlerinin iş sözleşmesi ise zaten belirli süreli (en az 1 yıllık) yapıldığından kendiliğinden sona eren sözleşme için yenilenme de yapılmamışsa kıdem tazminatı ödenip ödenmeyeceği konusunda soru işaretleri oluşuyor. Her ne kadar bir yıllık sözleşme yapılmışsa da, eğer işveren (okul) haklı nedeni olmadan sözleşmeyi yenilemiyorsa öğretmene kıdem tazminatı ödemek zorunda. Yargı kararı örneği de verelim. İşverenin (okulun) haklı nedeni yoksa buna rağmen yenileme yapılmıyorsa öğretmenin kıdem tazminatının ödenmesi gerektiği belirtiliyor. (Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, 25 Haziran 2019 tarih ve 2016/17255 esas numaralı kararı)

Yargıtay kararındaki diğer kritik noktalar da şöyle: Gerek 158 Sayılı İLO Sözleşmesi, gerekse iş hukukuna egemen olan ‘işçi lehine yorum’ ilkesi gözetildiğinde, kanun gereği belirli süreli kabul edilen sözleşmeyi, haklı bir neden olmaksızın yenilememe iradesini gösteren işverenin, koşulların var olması halinde sona eren sözleşme nedeniyle kıdem tazminatından sorumlu olduğunun kabulü gerekir.”

İŞE İADE HAKKI YOK

Özel okul öğretmenleri de diğer çalışanlar gibi İş Yasası’na göre işverenleriyle (okul yönetimi ile) sözleşme yapıyorlar. Ancak özel okul öğretmenlerinin sözleşmeleri belirli süreli (en az 1 yıllık) olarak düzenleniyor. İşe iade davası açabilmek için koşulları uygun olan işyerlerinde çalışanlar, kıdem tazminatına ilaveten 4-8 aylık ücretleri kadar bir tazminat hak edebilirlerken özel okul öğretmenleri için bu tazminata kavuşmak mümkün olamıyor. Yargı kararlarında şöyle açıklanıyor konu: “işe iade davası açılabilmesi yönünden iş sözleşmesinin kanun gereği belirli süreli olması sebebiyle İş Yasası’nın 18. maddesindeki yasal şartları taşımadığı” belirtilerek işe iade hakkının, dolayısıyla tazminat elde edilmesinin mümkün olmadığı belirtiliyor. (Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 3.4.2018 Tarih, E. 2017/23639, K. 2018/7371)

HANGİ ÇALIŞANLAR İÇİN İŞE İADE HAKKI VAR?

En az 30 çalışanı olan işyerlerinde çalışanlar için işe iade hakkı mevcut. (İş Kanunu Md. 18) Ayrıca çalışanın işyerinde altı aydan fazla çalışmış olması da gerekiyor. Bu iki koşul mevcut olduğunda; çalışanın işten çıkarıldıktan sonra bir ay içinde önce arabulucuya gitmesi gerekiyor. Arabulucudan üç hafta içinde karar çıkması gerekiyor. Anlaşma çıkmadığı durumda son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren iki hafta içerisinde mahkemeye gidilerek işe iade davası açılabiliyor. Mahkemeye gidildiğinde işverenin iş akdini fesih için geçerli nedeni olup olmadığına bakılıyor. Çalışan lehine sonuçlandığında, çalışan ya işine geri dönebiliyor veya -işveren işe iade almak istemiyorsa- çalışana iki kalem ödeme (işe başlatmama tazminatı ve boşta geçen süre ücreti) yapılması gerekiyor. İşverenler; davayı kazanan çalışanını eğer işe geri başlatmak istemiyorsa, işe başlatmama tazminatını ve boşta geçen süre ücretini ödemesi gerekiyor. İşe başlatmama tazminatı; dört ila sekiz aylık ücreti tutarında ödeniyor. ‘Boşta geçen süre ücreti’ ise (en fazla) dört aylık brüt ücret tutarında ödeniyor.

Konu tazminat olunca bir diğer kritik konuda tabi ki bu tazminatlar üzerinden vergi hesaplanıp hesaplanmayacağı hususu. Kıdem Tazminatı ve işe iade tazminatı için damga vergisi dışında vergi hesaplanması söz konusu değilken diğer tazminat ve ödemeler içinse gelir vergisinin de hesaplanması gerekiyor.