Kendini öldürmek

Doğaya bakarsanız birbirini öldüren hayvanlar görürsünüz. Tarihe bakarsanız birbirini öldüren insanlar görürsünüz.

Daha yaradılışlarında bu iki farklı canlı türü, cinayeti ve vahşeti kendi ortak kaderleri olarak getirmişlerdir dünyaya.

Binlerce hatta milyonlarca yıldan beri bu cinayetlerini sürdürürler.

Hayvanlar hiç değişmemiştir, binlerce yıl önce ne yapıyorlarsa bugün de onu yaparlar.

Birbirlerini yok ederek doğanın hayat çemberini çevirirler.

İnsanlar ise bir yandan doğayı kullanarak doğaya bir şeyler katarlar, bir yandan da bu vahşetten arınmaya uğraşırlar.

Hiçbir toplum vahşetten tümüyle arınamamıştır.

Ama toplumların vahşetten arınma çabaları, şiddeti hayatın içinden çıkarma uğraşları, öldürmeyi yüceltilecek değil de kınanacak bir eylem olarak görme eğilimleri toplumlar arasındaki "gelişmişlik" farkını yaratır.

Gelişmişliğin ölçüsünü belirleyen o toplumların zenginlikleri değil onların vahşete yaklaşım biçimleridir.

Savaşlar, cinayetler, suikastlar insan ruhundaki şiddetin en kanlı ve en keskin biçimde ortaya çıktığı noktalardır.

Toplumları, bu konulardaki tavırlarıyla ölçebilirsiniz.

Şimdi ben size, basitliği beni bile utandıracak kadar basit bir soru sorayım izninizle.

Bu basitliğimi bağışlayın, ben gerçekleri ancak böyle sıradan sorularla kavrayabiliyorum.

Ben Kurtuluş Savaşı’yla ilgili bir film çekebilir miyim?

Elbette çekebilirim.

Peki bu filmde ne anlatabilirim?

Türk askerinin kahramanlığını.

Yunan askerlerinin kahramanlığını anlatan bir film çekebilir miyim?

Böyle bir film çekersem beni över ve ödüllere aday gösterir misiniz?

Bunun gerçekçi cevabı "hayır"dır.

Yunanlıların kahramanlıklarını anlatan, tümüyle Yunanca bir film çekip, Türk askerlerinin iki Yunan esirini nasıl acımasızca öldürdüğünü göstermeye kalksam bunu hoşgörüyle karşılamazsınız.

Böyle bir işe kalkışsam çok büyük bir ihtimalle "Türk düşmanı olmakla," "satılmışlıkla," "hainlikle" suçlanırım.

Peki ama niye?

Niye ben Yunanlıların kahramanlıklarını anlatamam?

Hiç mi kahraman, yiğit, cesur Yunan askeri yoktu o savaşta? Hiç mi hayatını tehlikeye atan, ölümün üstüne yürüyen birileri çıkmadı Yunan ordusunda?

Bütün kahramanlıkları Türkler mi yaptı?

Aslında bu soruları sormak bile cesaret istiyor bugün bu ülkede, bunu biliyorum.

Bu soruları sorabiliyorsam, Yunanlıların da kahramanca dövüşmüş olabileceklerini söylüyorsam bu benim cesaretimden kaynaklanmıyor.

Bunu yapabilmiş olan birini görmemden kaynaklanıyor bu cüretim.

Clint Eastwood’un "İwo Jima" filmini gördüm. Tümüyle Japonca çekilmiş.

Japon askerlerinin korkularını da, inanılmaz cesaretlerini de, Amerikalılara karşı nasıl son askerlerine kadar dövüştüklerini de, Amerikalıların Japon esirlerini vurduklarını da bir Amerikalı anlatıyor.

Tarihin en büyük vahşetlerinden birini gerçekleştirerek Japonların üstüne atom bombası atan, Vietnam’da kanlı kıyımlar yapan, Irak’ta ölümcül bir karmaşa yaratan Amerika, bütün bunlara rağmen dünyanın en gelişmiş ülkelerinden biri kabul ediliyorsa, bunu politikacılarına, liderlerine, askerlerine, ordusuna, silahlarına değil Clint Eastwood gibi sanatçılarına borçlu.

Bu filmi yapan adamı Oscar’a aday gösteren o inanılmaz hoşgörüye borçlu.

Amerikan toplumumun bu filmin oynadığı sinemaları yakmamasına, Eastwood hakkında "Amerikalılığa hakaretten" dava açılması için gösteriler düzenlememesine, bu ünlü sinemacıyı "ölümle" tehdit etmemesine borçlu.

Kongre’de "bu adam bizi sırtımızdan bıçaklıyor" diye bağıran politikacılarının olmamasına borçlu.

Amerikan devleti dünyanın bütün devletleri gibi hatta çoğundan daha fazla vahşi ama o vahşetin kaynağı olan toplumda, o vahşeti temizlemeye çalışan, o vahşeti eleştiren başka bir yapı daha var.

Amerika ile Türkiye’yi kıyaslarsak, aramızdaki farkı politik liderler, siyasetçiler, askerler yaratmıyor, aramızdaki fark Clint Eastwood’un yaptığı film.

O filmde Japonlar "düşman" değil.

O filmde Japonlar "insan."

Akılsızları var, korkakları var, cesurları var, akıllıları var.

Amerikalı bir sanatçı yaptığı filmde "düşmanı" "insana" dönüştürüyor.

Biz "düşmanımızı" "insan" olarak anlatabilir miyiz?

İwo Jima filminde yaşananların üzerinden yaklaşık 60 yıl geçti.

Biz ondan çok daha önce olan Birinci Dünya Savaşı’nda ve sonrasında yaşananları, "düşmanlarımızı" "insan" olarak gösterecek bir biçimde anlatabilir miyiz?

Ermeni tehcirinin filmini, "Ermenileri" korkularıyla, cesaretleriyle, yiğitlikleriyle, başlarına gelen felaketlerle göstererek çekebilir miyiz?

Ya da çok cesur ve akıllı bir Yunan komutanını anlatabilir miyiz?

Anlatamayız.

Niye?

Niye anlatamıyoruz?

Niye böyle bir film yapmaya kalksak büyük bir tepkiyle karşılaşırız?

Eğer biz "Kurtuluş Savaşı’nda topraklarımızı ve özgürlüğümüzü savunuyorduk, bizim davamız kutsal bir davaydı, saldırganları neden cesur insanlar olarak göstermek isteyelim" dersek.

Amerikalılar da "Japonlar topraklarımıza saldırarak yüz binlerce çocuğumuzun öldüğü bir savaşa sürüklediler bizi, biz sadece kendimizi değil bütün dünyanın özgürlüğünü faşizme karşı korumak için savaştık, niye saldırgan faşistlerin insani yanlarını gösterelim ki?" diyebilirler.

Bunu söylediklerinde bizden daha az haklı olmazlar. Ama böyle bir filmi Oscar’a aday gösterebiliyorlar.

Biz o filmde bir Amerikan esirini öldüren Japonları da, bir Japon esirini öldüren Amerikalıları da görüyoruz.

"Hiçbir işe yaramayan bu çorak ada için ölmeye değmez" diyen Japon askerini de.

"Aslında en iyisi bu adayı denizin dibine yollamak, bu adada hiçbir şansımız yok" diyen ve gerçeği görmesine rağmen o adaya gönüllü gelen Olimpiyat şampiyonu bir Japon subayını da görüyoruz.

Amerikalılarla çarpışmak için en doğru, en akıllı stratejiyi oluşturan cesur Japon generalini de.

O generalin akıllıca verdiği emirleri onun "Amerikan sempatizanlığına" bağlayıp, emirlerine itaat etmeyerek birçok askerin ölümüne neden Japon subaylarını da seyrediyoruz.

Yaralı bir Amerikalı esirle dostça sohbet eden Japon subayını da.

O Amerikalı esire annesinin gönderdiği mektubu okuduklarında, "onun annesi de benim annem gibi yazmış" diyen Japon askerini de izliyoruz.

Cesareti akıldan üstün tutan Japon subayları olduğu gibi.

Cesarete aklı da katan Japon subayları olduğunu da anlıyoruz.

Ve, şunu fark ediyoruz.

Bugüne kadar yapılmış bütün Amerikan filmlerinde biz Amerikan askerlerini Japonlara karşı tutarken.

Bu filmde Japonları Amerikalılara karşı tutuyoruz.

Ve, Amerikalılarla Japonlar arasında bir fark olmadığını anlıyoruz.

Hepsi insan.

Zaaflarıyla, cesaretleriyle, korkularıyla, vahşetleriyle insan onlar.

İşte bunu anladığımız anda.

Ruhumuzdaki vahşet siniyor.

Neredeyse yok oluyor.

Çünkü vahşet ancak "düşmanın" insan olduğunu unutmakla ortaya çıkabiliyor.

"Düşmanın" da bir insan olduğunu.

Bir annesi, bir babası.

Sevdiği bir çocuğu.

Kaygıları.

Korkuları.

Aşkları olduğunu fark ettiğimizde artık ona düşman olamıyoruz.

Onu rahatlıkla öldüremiyoruz.

Düşmanımızın bir insan olduğunu kavradığımız anda, içimizdeki vahşetle dövüşen bir başka benliğimiz, belki de gerçek insan yanımız başkaldırıyor.

Savaş ve cinayet anlamsızlaşıyor.

Zaten bu yüzden dünyadaki bütün politikacılarla askerler, "düşmanın" da insan olduğunun söylenmesini istemiyor.

Zaten bu yüzden dünyadaki bütün gerçek sanatçılar "düşmanın" da insan olduğunu anlatmaya uğraşıyor.

Bir toplumda, "düşmanın da insan" olduğunu kavrayanların sayısı ne kadar artarsa o toplumun gelişmişliği de o kadar artıyor.

O zaman tarihindeki savaşlarla, cinayetlerle övünmüyorsun.

Tarihteki bütün savaşların ve cinayetlerin kurbanlarının "insanlar" olduğunu, onların da sana benzediklerini, senin gibi acı çektiklerini, senin gibi korktuklarını, senin gibi cesur olduklarını, senin gibi sevdiklerini fark ediyorsun.

Bunu fark ettiğinde bir "düşmanı" öldürmek kendini öldürmek gibi oluyor.

Kendi benzerini öldürmek.

Bunun iyi bir şey olmadığını anlıyorsun.

Biz, işte bu yüzden öldürdüklerimizin insan olduğunu anlatan filmler çekemiyoruz.

Anlatırsak.

Onların da insan olduğunu kavrarsak.

Düşmanlığımızı sürdüremeyiz.

Onlara kinlenemeyiz.

Kendimizi dünyanın diğer insanlarından ayıramayız.

Onlardan daha akıllı, daha cesur, daha kahraman, daha yiğit, daha haklı olduğumuza inanamayız.

"Önce onlar bizim düşman değil insan olduğumuzu kavrasınlar" diyerek kendi gelişmişliğimizin önüne başkalarının "düşmanlığını" bir engel olarak koyamayız.

İçimizdeki vahşeti daha fazla besleyemeyiz.

O zaman yeni cinayetler işlenemez.

Suikastlar düzenlenemez.

Sanatçılara saldırılamaz.

Ve, burası bambaşka bir ülke olur.

Gelişmiş bir ülke.

Şimdi bir yoklayın içinizi bakalım.

Kurtuluş Savaşı’nda öldürülen bir Yunanlıyı, tehcirde öldürülen bir Ermeni’yi, dağda vurulan bir Kürt’ü "insan" olarak görebilecek misiniz?

Onların öldürülen bir Türkt’en hiçbir farkının olmadığını içinize sindirebilecek misiniz?

Eğer görür ve sindirirseniz.

Bu gerçeği anlarsanız.

İşte o zaman ölen herkes için üzülecek.

İşte o zaman içinizdeki gerçek insanla karşılaşacaksınız.