Futbolda yaş sahtekârlığı dosyası: Afrika'da başladı Avrupa'yı sarıyor! 'Açık ve net, hileyle kazandık!'
Güncelleme Tarihi:
Afrika Kupası Elemeleri'ne katılacak Kamerun U-17 Takımı'na kupa öncesi FIFA tarafından yaş testi yapıldı. Takıma çağrılan 30 oyuncudan 21'inin testi geçemediği ve turnuvadan ihraç edildiği ortaya çıktı. Afrika futbolunda oldukça yaygın olan bu duruma neden sıklıkla başvuruluyor? Yaşanan sosyo-ekonomik zorluklar futbolu nasıl etkiliyor? İşte yaş sahtekârlığının perde arkası...
Afrika futbolunda oldukça yaygın olduğu bilinen ve sıklıkla başvurulan “yaş küçültme” aldatmacası Kamerun Futbol Federasyonu’nun (FECAFOOT) ayağına dolandı. Afrika Kupası elemelerine katılma hakkı kazanan Kamerun'un U-17 Milli Takımı turnuva öncesi FIFA tarafından yaş testine tabi tutulunca büyük bir skandal patlak verdi.
BBC Sport'a göre, Kamerun'un U-17 Milli Takımı kadrosuna seçilen 30 oyuncudan 21'i yaş belirlemek için yapılan kemik testinde 17 yaşından büyük olduğu ortaya çıktı.
Ortaya çıkan skandalın ardından gözler ülke futbolunun efsane isimlerinden olan ve hali hazırda Kamerun Futbol Federasyonu Başkanlığı koltuğunda oturan Samuel Eto'o’ya çevrildi.
ETO'O YAŞ SAHTEKÂRLIĞINA SAVAŞ AÇTI
Göreve geldikten sonra yaş sahtekârlığına karşı büyük bir mücadele veren Samuel Eto'o, ülke futboluna sirayet eden bir anlayışı ortadan kaldırmak için büyük bir mücadele sarf ediyor. Öyle ki, geçtiğimiz yılın Haziran ayında 44 futbolcunun yaşlarının küçültüldüğü tespit edilmiş ve haklarında idari işlem başlatılmıştı.
Eto'o yönetiminde yaş sahtekârlığına “savaş açan” Kamerun Futbol Federasyonu yaptığı açıklamada, “Futbolda yapılan yaş sahtekarlığının bir an önce son bulmasını istiyoruz. Bu doğrultuda federasyonumuz, futbolun tüm bileşenlerinin yaş kategorilerine saygı göstermeye davet ediyoruz” dedi.
Peki ama spor branşlarında bu atlatmacaya neden sıklıkla başvuruluyor? Spor sahtekarlığını tetikleyen nedenler neler? Sporda karşımıza çıkan yaş sahtekârlıklardan küçük bir kesit…
SAHTEKARLIĞIN TEMELİNDE REKABET VE DEĞER ARTIŞI VAR!
Öncelikle basit bir tanımlamayla başlamakta yarar var. Endüstriyelleşen spor branşlarında başvurulan yaş sahtekârlığı, rekabette avantaj sağlamak ve futbolcunun değerini yükseltmek için başvurulan bir yöntem olarak görülüyor.
Özellikle geri kalmış ülkelerde karşımıza sıklıkla çıkan yaş sahtekârlığı, yetenek avcılarının sıklıkla başvurduğu bir yöntem. Ülkelerin nüfus idaresinden rüşvet karşılığı sahte kimlik çıkarılan futbolcular da var, uluslararası turnuvalara gitmeden önce yine rüşvet karşılığı sahte geçici pasaport çıkartanlar da…
Çıkan haberler sonrasında Avrupa’ya satılan futbolcuların da yaşlarının doğruluğu üzerinde çeşitli tartışmalar yürütülmeye başlandı. Son olarak, Almanya ligi Bundesliga'da rekorları alt üst eden 18 yaşındaki Kamerun asıllı Youssoufa Moukoko'nun gerçek yaşı Avrupa futbol kamuoyunun gündemine oturdu.
‘BU OYUNCULARIN HAYATTAKİ TEK GÜVENCELERİ FUTBOL’
Özellikle, Afrikalı futbolcularda sıklıkla görülen yaş sahtekârlığının temelinde ekonomik sorunların büyük izleri var. Konuya ilişkin CNN Sports'a demeç veren Kamerunlu gazeteci Giovanni Wanneh, “Bu oyuncuların hayattaki tek güvenceleri futbol. Çoğunluğu fakir ailelerden ve zor şartlardan geliyor” dedi ve sorunun temeline indi:
“Bu oyuncular transfer oldukları kulüplerde daha fazla oynayabilmek veya daha fazla para kazanabilmek için yaşlarını küçültme yoluna gidiyor.”
Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu durum futbol için yeni değil.
Tarihte ilk bilinen örneklerin başında İngiliz futbolcu Sir Alf Ramsey geliyor. İngiltere'yi 1966'da tek başına Dünya Kupası şampiyonluğuna taşıyan teknik direktör Sir Alf Ramsey, 2. Dünya Savaşı'ndan sonrasında futbolculuk kariyerini sürdürebilmek için yaşını küçülttüğü biliniyor.
Yaş sahtekârlığı üzerine belki de en bilinen skandalların başında, bir dönem Newcastle United, Porto ve son olarak Marsilya formasını giyen Chancel Mbemba, yaş sahtekârlığı konusunda gündemi bir hayli meşgul etmişti. Uluslararası Futbol Federasyonu tarafından başlatılan soruşturmada dört farklı doğum günü olduğu ortaya çıkan Mbemba’nin yaşı, kemik testleri sonucunda ortaya çıktı.
Kongo asıllı futbolcunun belgelerindeki çelişkileri inceleyen FIFA, futbolcunun sözlü savunmada iddia ettiği yaşta olduğunu testler sonucunda ispatlamış oldu.
‘AÇIK VE NET; HİLEYLE KAZANDIK!’
Afrika futbolunda başvurulan bu yaygın yöntem nedeniyle FIFA geçmiş turnuvaları da mercek altına almaya başladı. Aralarında Gana ve Nijerya’nın da bulunduğu yedi Afrika takımının kazandığı FIFA 17 Yaş Altı Dünya Kupası şampiyonlukları incelemeye alındı.
Malavi Futbol Federasyonu başkanı Gomezgani Zakazaka ise yaptığı açıklamada, “Bunu söylediğim için üzgünüm ancak, geçmiş bir tarihte U-17 ve U-19 kadrolarında büyük oyuncuları sahaya çıkarttık” ifadesini kullandı.
U-17’de önemli başarılara imza attıklarını ve yaş kategorileri içinde yıldız futbolcular çıkarttıklarını belirten Zakazaka, oldukça kritik bir soruyu dillendiriyor:
“O yıl U-17’de kupanın yıldızı olduk. Peki ama sonra ne oldu? Ümit milli takımda yakaladığımız başarıyı A Milli Takımımızda yakalayamadık. Bence bu konu üzerine öncelikli olarak düşünmemiz gerekiyor. Afrika olarak kendimize sormamız gereken şu: ‘Bu bir çözüm mi?’”
Fildişili gazeteci Mamadou Gaye ise konuyu daha da ileriye götürerek, sportif alanda kazanılan kupaların FIFA’ya geri verilmesini öneriyor. Gaye, “Afrika ülkelerinin kazandığı tüm bu kupaların FIFA'ya iade etmesinin yeterince adil olacağını düşünüyorum. Şurası açık ve net ki, bu kupaları hile yaparak kazandık!” ifadesini kullandı.
EN UFAK ŞANSI DAHİ KAÇIRMIYORLAR
Katar’da düzenlenen 2022 Dünya Kupası’nda tüm dünya Afrika futbolunun önemli bir mesafe kat ettiğine yakından tanık oldu. Öyle ki, Kuzey Afrika ülkesi Fas tarihinde ilk kez yarı final oynayarak büyük bir başarıya imza atmıştı.
Afrika futbolundaki bu başarılı grafiği göz doldursa da, Futbol federasyonlarının organizasyon yapısında ciddi boşlukların olduğu bir gerçek.
Türlü eksikliklere rağmen bir sonraki Sadio Mane veya Mohamed Salah olmak için yarışan gençler en ufak bir şans yakaladıklarında bunu değerlendirmek için her yolu deniyor.
Bu fırsat eşitliği dinamik sosyal yapıyla da birleşince, futbol yoksulluktan kurtulma bileti olarak görülüyor. Bu öyle bir boyuta ulaşmış durumda ki, genç yaşta yeteneği fark edilen bir futbolcu üzerinden para kazanmak isteyen antrenörler, yöneticiler, kulüp temsilcileri ve aile fertleri ortaya çıkıyor.
ETO'O, ÇÖZÜMÜ OYUNCULARA ASGARİ ÜCRET VERMEKTE BULDU
Bu sorunların içinden sıyrılmayı başaran ender sporculardan biri olan Eto'o ise bu tabloyu tersine çevirebilmek için kollarını sıvadı. Genç yaştaki futbolcuların hayatını alt üst eden sahtekârlıklara göz açtırmayan Kamerunlu efsane futbolcu, yeni yöntemlerle genç sporcuları koruma altına almaya çalışıyor.
Kamerun Futbol Federesyonu’nun başkanlığını yürüten Eto'o, yerel liglerde oynayan oyunculara asgari ücret ödeyerek onları güvence altına alarak yaş sahtekârlıklarının önüne geçmeye çalışıyor.
Fakat bugüne kadar çok az sayıda kulüp bunu başarabilmiş durumda. Kamerunlu gazeteci Wanneh, “Ülkedeki çoğu kulübün oyuncularına ödediği düzenli bir maaş yok. Kamerun’da sadece iki tane kulüp finansal olarak bunu sağlayabiliyor” ifadesini kullandı.
Bu durum, kendi ülkelerinde imkânsızlıklarla boğuşan gençleri Avrupa’nın çeşitli kulüplerine itiyor. Çoğu Avrupalı kulüp de geleceğin potansiyel yıldızlarını bulabilmek için giderek daha genç yaş kategorilerini mercek altına alıyor. Bu durum da yaş manipülasyonlarının önünü açıyor.
‘DOĞUM BELGESİ OLMAYAN PEK ÇOK ÇOCUĞUMUZ VAR!’
Elbette usulsüzlüklerin çıkması sadece futbolcuların ve yöneticilerin suçu değil. Malavi Futbol Federasyonu başkanı Zakazaka’ya göre, kamuda doğum kayıtlarının gerektiği gibi kayıt altına alınmaması da bu sorunun bir parçasını oluşturuyor.
“Bugün de dahil olmak üzere Afrika’daki nüfus kayıt sistemi hala daha dijital ortama geçirilmiş değil; kayıtlar elle tutuluyor. Bu durum, çeşitli sorunların yaşanmasına yol açıyor” diyen Zakazaka, sözlerine şu şekilde devam ediyor:
“Bir diğer kritik konu ise doğan çoğu çocuğun bugün dahi doğum belgesinin olmaması. Futbol oynayan ama doğum belgesi olmayan pek çok çocuğumuz var.”
Kamerun ve Malavi gibi ülkeler dijital doğum belgelerine geçilmesi için adım atmış olsa da, Afrika'daki diğer ülkelerde doğum belgeleme sistemi gerektiği gibi sürdürülmediği için oyuncuların doğum tarihini tespit edebilme konusunda önemli zorluklarla karşı karşıya kalınıyor.
‘NET BİR YAŞ SÖYLEMEK MÜMKÜN OLMUYOR’
Afrika futbolunun içinde bulunduğu şartlar göz önünde alındığında oyuncuların yaşını doğrulama görevi de Afrika Futbol Konfederasyonu’na (CAF) kalmış durumda. Federasyon oyuncuların yaşlarını tespit edebilmek için kullandığı Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) sistemi ile ayrıntılı kemik ölçümleri yapıyor.
Fakat sistemin en büyük handikap sporcunun yaşını yaklaşık olarak çıkartması. CAF tıp komitesi üyesi Thulani Ngwenya, MRI testleri sonucunda oyuncunun belli bir yaş aralığında olduğunu tespit ettiklerini belirtti.
CNN Sports'a konuşan Ngwenya, “Bu sistemle oyuncunun tam yaşını değil, hangi yaş aralığında olduğunu ortaya çıkartıyoruz. Ayrıca bu sistem oyuncu için verilen ‘uygunluk’ protokolünün bir parçası. 17 veya 19 yaşlarında olduğu görülüyor ama net bir yaş söylemek mümkün olmuyor” dedi.
MRI teknolojisi daha çok genç bir oyuncunun uygunluk durumunu kontrol etmek için kullanılan bir yöntem. Bir oyuncunun turnuvaya katılmadan önce CAF'ın uygunluk testine girmesi gerekiyor.
'YAPILANLARI GÖRDÜKÇE TÜNELİN SONUNA YAKLAŞTIĞIMIZI DÜŞÜNÜYORUM'
Haziran ayında 44, son yapılan MRI testinde de 21 olmak üzere sekiz ayda 65 futbolcunun sahalardan men edilmesi Afrika futbolunun altyapılara ilişkin yapısal bir çözüm geliştirmesini zorunlu hale getiriyor.
Malavi Futbol Federasyonu başkanı Zakazaka, “Kamerun’da açığa çıkan bu skandal altyapılara güçlü bir mesaj niteliğinde. Oyuncu için federasyona sunulan belgeler eskisi gibi kolay kabul edilmeyecektir. Milli takımlara oyuncu seçmek ise eskisinden daha zor olacağı kesin” ifadesini kullandı.
Gazeteci Gaye de benzer fikirleri paylaşıyor:
“Bunun herkese ders olması gerekiyor. Oyuncuların men edilmesiyle ebeveynler başta olmak üzere oyuna dahil olan herkese açık ve güçlü bir mesaj verildi. Sahtekârlığa başvuranlar bundan sonra oyuna dahil olamayacak.”
FIFA ise bu sorunun üzerine giderek Afrika’daki her oyuncunun dijital pasaportunu oluşturmaya başladı. Genç bir futbolcunun tüm bilgilerini kaydetmeyi amaçlayan FIFA benzersiz bir kayıt sistemiyle, yaş sahtekârlığının önüne geçmeye çalışıyor.
Kayıt sırasında bir oyuncunun yaşını doğrulamak için kesin bir mekanizma olmasa da, genç bir sporcunun mevcut bilgileri sisteme girildiği durumda yeniden düzenleme yapılamıyor. Bu da Kamerun ve Malavi gibi Afrika ülkelerine oyuncularla ilgili net bilgilere ulaşmasını sağlıyor.
Sistemi değerlendiren Zakazaka, “Yapılan düzenlemeleri gördükçe bu günlerde tünelin sonuna yaklaştığımızı düşünüyorum” ifadesini kullandı.