Cumhuriyet yolunda, 100’üncü yıl coşkusunu doya doya yaşayalım!

1. Dünya Savaşı sonrasında Osmanlı devletinin 1918 Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalamasının ardından topraklarımız işgale uğradı. Sonrasında başlayan Kurtuluş Savaşımız, İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar ve İzmir’i işgal eden Yunanlara karşı yapılan destansı bir istiklal mücadelesiydi... Bu şanlı mücadelenin sonunda 29 Ekim 1923’te ilan edilen Cumhuriyetimiz bu yıl 100’üncü yaşını kutluyor. Bağımsızlık düşüncesiyle inşa edilen Türkiye Cumhuriyeti, istiklal mücadelemizi zafere ulaştıran birlik ve beraberlik ruhunun tacı ve en büyük eseri olarak bir asrı geride bırakıyor. Kutlamalar tüm yurtta coşkuyla yapılırken bu mücadelenin temel taşlarının döşendiği kimi kentlerimizde ziyaret edenlerin göğsünü kabartacak ya da gözlerinin nemlenmesine neden olacak öyle hatıralar, öyle müzeler var ki… Ekim ayı boyunca bu kentlerimize yolunu düşürmek ve ziyaret etmek isteyenler için bir rehber hazırladık. 100’üncü yılında Cumhuriyet Bayramımız kutlu olsun.
Birinci milli kongre anısına...
SİVAS

4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında gerçekleşen Sivas Kongresi, Anadolu’nun pek çok yerinden katılan temsilciler sebebiyle milli bir kongre oldu. Aslında genel olarak Erzurum Kongresi’nde alınan kararların genişletilmesi amacıyla yapılan kongrede bölgesel direniş gösteren müdafaa-i hukuk cemiyetleri, Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında bir araya getirildi.

Sivas’ta ilk durağınız Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi olmalı. İnönü Bulvarı üzerindeki bina bir süre Milli Mücadele Karargâhı olarak kullanılmış. Binanın zemin katı Etnografya Müzesi, üst katı Atatürk ve Kongre Müzesi. Müzede; Tarihi Kongre Salonu’nu, Atatürk’e ait dinlenme ve çalışma odasını, telgraf odasını, Sivas Kongresi ile ilgili belgelerin olduğu salonu, İrade-i Milliye gazetesinin basıldığı matbaa makinesini görebilirsiniz.

Sivas’a gittiyseniz elbette Orta Anadolu’nun en büyük arkeoloji müzesi olan Sivas Arkeoloji Müzesi’ni ve UNESCO tarafından ‘Dünya Kültür Mirası’ listesine alınan Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası’nı ziyaret ederek Sivas gezinizi taçlandırabilirsiniz.
Batı cephesi kuruldu
BALIKESİR

28 Haziran-12 Temmuz 1919 tarihleri arasında yapılan Balıkesir Kongresi’nde Kurtuluş Savaşı’nın ilk cephesi olan ‘Batı Cephesi’nin kurulmasına karar verildi. Ancak kentte kuvva ateşi İzmir işgal edildiğinde yanmaya başlamış. İzmir’in işgalinden bir gün sonra, 16 Mayıs günü harekete geçen Balıkesirliler toplantılar yapmış, kongreler düzenlemiş, direniş cephelerinin kurulmasına öncülük etmişler…

Kentteki Kuvayi Milliye Müzesi Karesi Sancağı Defterdarı Giridizade Mehmet Paşa’nın konağı. Bütün önemli kararlar ‘Okuma Yurdu’ olarak da kullanılan bu binada alınmış. 6 Şubat’ta kente ilk ziyaretini gerçekleştiren Atatürk de burada kalmış. İki katlı müzede Balıkesir Kuvayi Milliye’sinin kurulmasında öncülük edenlerin yazılı kararları, kongre kararları, kahramanların özel eşya ve fotoğrafları sergileniyor. Ayrıca ziyaretiniz sırasında Balıkesir çevresindeki kazılardan çıkarılan arkeolojik ve etnografik eserleri aynı binada görebilirsiniz.

Balıkesir’deki ikinci durağınız Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Selanik’teki evinin bire bir projesinin uygulandığı Karesi Atatürk Evi olmalı. Kuvayi Milliye Mahallesi’nde 8 dönümlük alana kurulan müzede Atatürk’ü anlatan çeşitli sergilerin yanı sıra Balıkesir’in Milli Mücadele’ye katkısı dönemin eserlerinden örneklerle sergileniyor.
İlk adım burada atıldı ve ilk karargâh buradaydı
SAMSUN

19 Mayıs 1919’da 9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışı Kurtuluş Savaşı’nın başlangıcı kabul edilir. Atatürk 19 Mayıs 1919’da ve daha sonra Samsun’a her gittiğinde İlkadım ilçesinde, Mecidiye Caddesi üzerindeki Mıntıka Palas adlı bir binada kalır. 5 Ekim 1940’ta Gazi Müzesi olarak ziyarete açılan bu binada Atatürk’ün yaşadığı bölümler, eşya, fotoğraf ve belgelerle Bandırma Vapuru’nun bir maketi sergileniyor.
Mustafa Kemal ve arkadaşlarının karaya ilk ayak bastıkları meydana yerleştirilen Bandırma Vapuru’nun bire bir örneği de 2003’te müze oldu. Kompleks olarak tam adı: Bandırma Gemi Müze ve Millî Mücadele Açık Hava Müzesi. Geminin demirli olduğu Tütün İskelesi, Atatürk’ün karaya çıktığı nokta. İskele boyunca inşa edilen 400 metre uzunluğundaki Kurtuluş Yolu’nda Atatürk ve 18 arkadaşının heykelleri sergileniyor.

İlkadım Belediye Parkı’ndaki Onur Anıtı, Avusturyalı heykeltıraş Heinrich Krippel tarafından yapılmış ve 1932’de meydana dikilmiş. Bu anıtı mutlaka görmelisiniz. Meydanda ayrıca Kurtuluş Savaşı’nı ve genelgeleri temsil eden 10 kabartmalı Milli Mücadele Panoraması ile Türkiye’nin yedi bölgesini temsil eden yedi figürlü Milli Kurtuluş Anıtı’nı görebilirsiniz.

Yine İlkadım’daki Panorama 1919 Müzesi’ni de listenize ekleyin. Dijital ve diagramik iki bölümü olan müzenin diagramik bölümde, 300 metrekare alanı kapsayan Türkiye’nin en büyük yağlıboya tablosu var. Mustafa Kemal Atatürk’ün Dikmen sırtlarında Seymenler tarafından karşılanışını simgeliyor ve etrafına yerleştirilen objelerle izleyicileri o sahnenin içinde hissettiriyor.

Kurtuluş Savaşı kararına Anadolu’dan verilen ilk destek yerlerinden biri olan Sadi Tekkesi de Kuvayi Milliye Müzesi olarak düzenlenmiş. İçinde dönemin ruhunu yaşatan eşya ve fotoğraflar sergilenirken balmumu heykellerle de canlandırmalar yapılmış.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’dan sonra 25 Mayıs-13 Haziran 1919 arasında kaldığı ve Milli Mücadele’nin ilk karargâhı sayılan Havza’daki Mesudiye Oteli de Havza Atatürk Evi Müzesi olarak ziyaretçilerini bekliyor. Samsun’u gezip 80 kilometre uzaklıktaki Havza’ya uğrarsanız ilk karargâhın havasını da teneffüs edebilirsiniz.
Fransız tankına karşı kazma, kürek, nacakla savunma
GAZİANTEP

İngilizlerin ardından Fransızlar tarafından işgal edilen gazi kentin destansı savunması 11 ay sürdü. Savunma süresince Fransızlar şehre 70 bin mermi attı… Kahramanlık Panorama Müzesi’nde Antep savunmasının teşkilat yapısı, cepheleri 79 pano, 41 rölyef, 52 heykel, 13 büst, 125 portre rölyefi ve şehit yakınlarının bağışladığı harp dönemi eşyasıyla anlatılıyor. Ayrıca Rus ressam Aleksander Samsonov’un 14 tablo, 3 diorama ve 13 metre yüksekliğinde, 120 metre uzunluğunda panoramik yağlıboya çalışması müzeyi gezenlere bu destansı savunmayı bire bir yaşatıyor, hissettiriyor. Müzeyi 30 dakikada bir oluşturulan gruplarla gezdiren rehberlerse kentin tarihine hâkim; o günlerin duygularını yansıtarak anlatıyor ve gezenlerin gözleri nemleniyor.

Müzelerkenti olan Gaziantep’te Şahinbey Milli Mücadele Müzesi’ni de ziyaret edin. Kurtuluş Savaşı’nda Gaziantep direnişinin tüm yönlerini etkili bir şekilde sunan 12 odalı tarihi yapı ve altındaki mağarada, İngiliz ve Fransızlara ait silah parçaları, şehir halkının kullandığı tabanca, av tüfeği, kılıç, kama, et satırı, kazma, kürek ve nacak gibi şehitlere ait birçok eşya sergileniyor.

Tarihi Bey Mahallesi’ndeki Gaziantep Atatürk Anı Müzesi de iki binadan oluşuyor. Atatürk’ün kaldığı odada Antep’i ziyaretinde kullandığı kahve fincanından okuduğu kitaplara; kent tarihini anlatan yüzlerce yayından dönemin kahramanlarının hikâyelerine dek pek çok değerli eseri görebilirsiniz.

Gaziantep, Zeugma Müzesi başta olmak üzere sabundan fıstığa kenti anlatan birçok konuda özgün müzeleriyle tam bir müzeler kenti. Milli Mücadele’nin izlerini takip ettikten sonra diğer müzeler için de birkaç gün ayırmalısınız.

Tandoğan’dan çıkın yola
ANKARA

Başkentte Cumhuriyet ruhunu adım adım hissetmek için yola Tandoğan’daki Anıtkabir’den başlayın. Mozolenin olduğu Şeref Salonu’nun alt katında yaklaşık 3 bin metrekarelik bir alanda kurulu Atatürk ve Kurtuluş Savaşı Müzesi dört bölümden oluşuyor.

Ardından Kurtuluş Savaşı Müzesi’ne geçin. İttihat ve Terakki Fırkası’nca yapımına başlanan, savaş koşullarında yarım kalan bina, meclisin Ankara’da toplanması gündeme gelince halkın yardımlarıyla bitirilmiş ve 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisi adıyla açılıp ilk toplantılar burada yapılmış. Ulus Meydanı’ndaki bina, 1961’de müze haline gelmiş. Atatürk ve bazı milletvekillerine ait şahsi eşya, madalyalar, Milli Mücadele’nin silah ve haberleşme gücünü yansıtan eserler var. Buradan sonra istikametiniz 2’nci Meclis olsun. I. TBMM binası yeterli gelmeyince meclis olarak kullanılan II. TBMM binası da bugün artık Cumhuriyet Müzesi… 1924-1960 yıllarında Atatürk ilke ve devrimlerinin gerçekleştirildiği, Cumhuriyetimizin gelişmesi için çok önemli kararların alındığı bu müzede ilk üç cumhurbaşkanımızın kişisel eşyası, Meclis tutanakları, milletvekili yoklama defterleri gibi belgeler sergileniyor. Atatürk’ün ‘Büyük Nutku’nu burada okuduğu gezerken aklınızda olsun.

Etnografya Müzesi Türkiye’de müze binası olarak yapılan ilk yapı. İçinde Cumhuriyet’le ilgili sergiler olmasa bile binanın kendisi yeni ilan edilen yönetimin kültürel ilk eseri olması açısından önemli. Müzenin önündeki bronz Atatürk Heykeli 1927’de İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica tarafından yapılmış.

Ankara bir müzeler kenti, tümünü gezip görebileceğiniz gibi Cumhuriyet ruhunu hissetmeye devam etmek için yolunuzu Polatlı’ya doğru çevirin. Alagöz Karargâh Müzesi, Kütahya-Eskişehir savaşları sonunda Türk ordusu Sakarya hattına çekilirken Başkomutan Mustafa Kemal’in karargâhıydı. 23 Ağustos’tan 13 Eylül 1921 tarihine kadar 22 gün 22 gece aralıksız devam eden savaşın büyük bir bölümünü bu binadan idare etmiş, tarihi kararlarını burada vermiş… Savaşın büyüklüğünü ve mücadelenin zorluğunu, zaferi iliklerinizde hissetmek istiyorsanız Polatlı Şehitler Kaşı mevkisindeki görkemli Sakarya Şehitleri Zafer Anıtı ve Müzesi’ni de listenize ekleyin.
Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir ileri!
İZMİR

İzmir’de ilk durağınız İzmir Atatürk Anıtı olsun. Mustafa Kemal’in “Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir ileri!” emrini verdiği anı betimleyen atlı bronz heykelin kaidesindeki kabartmalar Kurtuluş Savaşı ve zaferi anlatır. Buradan sonra 1. Kordon (Atatürk Caddesi) üzerindeki Atatürk Müzesi’ne gidebiliriz. Burası İzmir’e giren Türk ordusuna karargâh olmuş. İzmir İktisat Kongresi toplandığında Atatürk şahsi çalışmalarını burada yürütmüş. Tüm odaları dönemin eşyasıyla donatılan müzede Atatürk’ün çalışma masası ve kullandığı yazı takımını görebilirsiniz.

Kentteki simge yapılardan bir diğeri Uşakizade Köşkü. Mustafa Kemal Paşa 1922’de Başkomutanlık Karargâhı olarak kullanmış, ayrıca Latife Hanım’la burada evlenmiş. Ardından Latife Hanım Köşkü Anı Evi’ne geçebilirsiniz. Annesi Zübeyde Hanım’ın son günlerini yaşadığı yer olması nedeniyle ayrı bir değer taşıyor. Bahçedeki iki uzun servinin Atatürk ve Latife Hanım için dikildiği söyleniyor. Altında oturup bir kahve için. Eğer vaktiniz kalırsa Karataş’taki dijital sergilemelerin yapıldığı İzmir Cumhuriyet Eğitim Müzesi’ni de ziyaret edebilirsiniz.
'Vatan bir bütündür...’ 
ERZURUM

“Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz” cümlesinin kalbimize kazındığı kentte ilk durağımız Erzurum Kongresi’nin toplandığı tarihi binadaki 23 Temmuz Erzurum Kongre Binası, Resim Heykel Müzesi ve Galerisi olmalı. Müzede 10. Yıl Nutku’nun el yazısı kopyası, Erzurum Kongresi, Milli Mücadele ve Kurtuluş Savaşı yıllarını yansıtan fotoğraflar ve kongre tutanakları gibi çok sayıda belge sergileniyor. Buradan sonra Atatürk Evi Müzesi’ni ziyaret edin. Mustafa Kemal ve arkadaşları kongre çalışmalarını burada sürdürmüş. Cumhuriyetin ilan edileceği ve diğer inkılapların yapılacağı Mustafa Kemal Paşa tarafından bu evde dile getirilmiş ve kayıt altına alınmış…
Milletin azmine emanet...
AMASYA

22 Haziran 1919’da Mustafa Kemal Paşa, Refet Bele, Ali Fuat Cebesoy, Rauf Orbay ve Kâzım Karabekir tarafından imzalanan Amasya Genelgesi, Kurtuluş Savaşı’nın tam bir tanımını yapan ilk belge olması nedeniyle kuruluş yolundaki mihenk taşlarından biri. Buna göre ‘Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır’. Yeşilırmak kıyısında yeniden inşa edilen Mustafa Kemal’in üs olarak kullandığı Saraydüzü Kışla Binası, Milli Mücadele Müzesi olarak kullanılıyor. Müzede Cumhuriyet dönemine ait eserler ve belgeler sergileniyor. Kışlanın Milli Mücadele Salonu’nda Mustafa Kemal’in Amasya’ya gelişi 12 balmumu heykelle canlandırılıyor.

‘Maraş bize mezar olmadan düşmana gülizar olmaz’
KAHRAMANMARAŞ

Tarihi bir depremle ağır hasar alan kentlerimizden biri olan Kahramanmaraş, her türlü zorluğun üstesinden gelmeyi bilmiş. Mondros Mütarekesi’nin iki maddesine dayanılarak önce İngilizler, sonra da Fransızlar tarafından işgal edilmiş. ‘Maraş bize mezar olmadan düşmana gülizar olmaz’ diyerek çıktıkları bağımsızlık mücadelesiyle kendi kurtuluş savaşını vermiş Maraşlılar. Kültür Park’ta açılan Kahramanmaraş Kurtuluş Destanı Panorama Müzesi’nde, kurtuluş mücadelesi 13 sahnede panoramik resimler ve balmumu heykellerle ışık ve ses efektleri eşliğinde anlatılıyor. Müzede İngilizlerin Maraş’a girişini, Ali Sezai Efendi’nin İngiliz komutanıyla görüşmesini, Ali Abdal Ağa, Rıdvan Hoca ve Sütçü İmam olaylarını, kaleye hücum ve bayrak çekilmesi olayını, şehrin ileri gelenlerinin tutuklanması ve protesto edilmesini, Evliya Efendi’nin Taşhan’da şehit edilmesini, savaş ve çatışma sahnelerini izleyebilirsiniz. Müzede ayrıca kurtuluş mücadelesinin önde gelen kahramanlarının yağlıboya portreleri ve o dönemde kullanılmış silahlar da sergileniyor.

Kentin kahraman geçmişine adanan ikinci müzeyse Uzunoluk Caddesi’nde, Sütçü İmam Çeşmesi yanındaki Kahramanmaraş Kent Kurtuluş Müzesi. Milli Mücadele dönemi bu müzede de üç boyutlu görsel tasarım ve ses efektleriyle desteklenerek sunuluyor.

Top ve mermi izleri duvarlarda duruyor
ŞANLIURFA

Önce İngilizler işgal etti Urfa’yı, ardından Fransızlar… Şanlı direnişin adı kente verilirken izleri de Kurtuluş Müzesi’nde sergileniyor. 1903 tarihinde inşa edilen konağın duvarlarında o günlerden kalan top ve mermi izlerini görebilirsiniz.

Müzede düşmanın Şanlıurfa’yı işgalinde kullanılan silahlarla araç ve gereçler sergileniyor. Şanlıurfa’nın düşman işgalinden kurtuluş hareketini başlatan 12 muteber kişinin mumya heykelleri de sergilenenler arasında.

Başka gezilecek yerler neresi diye soranlar için elbette yazılı tarihi 11 bin 600 yıl geriye götüren Göbeklitepe ziyareti olmazsa olmaz. Balıklı Göl, Urfa Kalesi, Gümrük Hanı, Arkeoloji Müzesi, Halilülrahman ve Rizvaniye camileriyle Haleplibahçe Mozaik Müzesi ise diğer görmeniz gereken önemli yerler.

Meydan muharebelerindeki o destanlar burada yazıldı
ESKİŞEHİR

Düzenli ordumuzla kazanılan ilk zafer olan 1. İnönü Savaşı, ardından 2. İnönü ve Eskişehir-Kütahya Savaşları’nın geçtiği topraklara gitmeden kuruluş ruhunu anlayamayız.
1. İnönü Savaşı’nda İsmet İnönü’nün kaldığı Mestanoğlu Halil Konağı’nda açılan Eskişehir Kurtuluş Müzesi’ni gezerken o yılları daha iyi anlayacaksınız. İleri teknolojinin kullanıldığı müzede Türk Kurtuluş Savaşı ve Lozan Konferansı olayları anlatılıyor. Ayrıca çocuklar için ayrılan bölümlerde çizgi filmlerle Kurtuluş Savaşı, Gazetelerle Kurtuluş Savaşı, Strateji Odası gibi sunumlar da var.

İnönü Savaşları’nın destansı savunmasının planlandığı, Garp Cephesi Komutanı İsmet İnönü’nün karargâh binası olarak kullandığı İnönü ilçesindeki ev de ziyaret listenizde olsun. İnönü Savaşları Karargâh Müzesi savaş alanından toplanan silahlar ve askeri malzeme ayrıca İnönü’nün üniformalarının kopyalarını görebilirsiniz.

Anadolu Üniversitesi’nin Cumhuriyet Tarihi Müzesi de geniş bir dönemi kapsıyor ancak hem kuruluş dönemine dair bölümleri var
hem de Atatürk’ün gömleğinden ayakkabısına, asasından kılıcına kadar en nadide eserleri burada görebilirsiniz.

Mustafa Kemal Atatürk’ün Eskişehir ziyareti sırasında bir gece kaldığı Yeşil Efendi Konağı, bugün Atatürk ile Bir Gün Müzesi olarak hizmet veriyor. Hem Kurtuluş Savaşı’nın hazırlıklarını içeren hem de Kurtuluş Savaşı sırasında bu bölgede kullanılan materyallerin sergilendiği müzede, Cumhuriyet’in nasıl kurulduğuna adım adım tanıklık edebilirsiniz.

Mütareke toplantısının orijinal eşyası sergileniyor
BURSA-MUDANYA

Mudanya Mütarekesi, kuruluşa giden yolun kilit taşıydı. Anadolu düşmandan temizlenmişti. Mudanya Halitpaşa Mahallesi’ndeki mütarekenin imzalandığı ev, 1937’de Mudanyalı işinsanı Hayri İpar tarafından satın alınıp onarılmış ve Mudanya Mütareke Evi Müzesi adıyla hizmet vermeye başlamış. Mütareke için ödünç alınan ya da kiralanan mobilyalar bulunup müzeye getirilmiş. Ayrıca o döneme ait fotoğraflar ve belgeler de müzede sergileniyor.

Bursa kent merkezine uğrarsanız Çekirge Caddesi’ndeki Atatürk Evi’ni de ziyaret edin. 19’uncu yüzyıl sonlarında inşa edilen tarihi köşk, Atatürk’ün Bursa’da kaldığı yer. Atatürk’ün Bursa gezisinde çekilen resimler, kişisel eşyası ve orijinal dönem mobilyalarıyla görülmeye değer.

Türkiye Cumhuriyeti’nin 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, Gemlik, Umurbeylidir. Yolunuz oradan geçerse doğduğu ev orijinal eşyasıyla Celal Bayar Anı Müzesi haline getirilmiş. Daha sonra genişletilen müzenin içinde Atatürk ile ilgili de bir bölüm var. Celal Bayar’ın Kuvayi Milliye yılları, Galip Hoca döneminden vekillik ve bakanlık dönemine kadar fotoğraflar, belge ve tablolar sergileniyor.C