Şaman tütsüleri, dua tespihleri ve romu birleştiren bir kültür: Guatemala
Guatemala halkının müthiş bir “kurgu yeteneği” var; Katolik inancını benimsemiş olmalarına rağmen gurur duydukları ataları Mayaların adetlerini bugüne eşzamanlı taşımayı başarmışlar. Ülkede dini ya da resmi bir bayram olmadığında, kendileri bir sebep üretip, kutlama icat ediyorlar. Bunun için tek ihtiyaçları olan hayat sevinci, büyük bir hayal gücü ve belki biraz da rom. Hayat Guatemala’da sokaklarda yaşanıyor; küçük bir orkestra karşısında dans etmek, kol kola girip sokak satıcılarından yiyecek almak burada insanların gülümsemesi için yeterli. İşte Guatemala’ya yaptığım yolculuğumun ikinci bölümü...
Quetzaltenango (Xela)
2400 metre yükseklikte, dağların arasındaki büyük bir ovada kurulu Quetzaltenango diğer bir adıyla Xela’ya, kaldığımız otelin terasından bakarken bu coğrafyada antik yunan ve roma tanrılarına adanmış büyük Panteonlar ve tapınaklar görmek beni ilk başta çok şaşırttı. 
Bunlar arka plandaki yüksek dağlar ve bulutlarla bütünleşince, ortaya oldukça dramatik bir manzara çıkıyor. İçlerinden biri bilgeliği temsil eden Yunan tanrıçasına atfedilmiş büyük Minerva tapınağı (Templo de Minerva), şehir merkezine Guatemala halkını eğitime özendirmesi için inşa edilmiş. İspanyol sömürge mimarisi, Roma ve Yunan yapıları, heykelleri, Gotik kiliseleri bir araya toplayan bu şehrin keyfine, bence en güzel, geceleri tüm bu yapılar ışıklandırıldığında, ay ışığında yanınıza alacağınız bir içecekle terasınızdan seyrederek varabilirsiniz.
Maya sembolleriyle boyanmış Katolik kilisesi: “La Iglesia de San Andres de Xecul”
Kuru bir kasabanın ortasında “kanarya sarısına” boyanmış “La Iglesia de San Andres de Xecul” isimli, geçmişi 16. yy’e dayanan kilise, içinde bulunduğu ıssız coğrafya ile uyumlu naif bir eser. Rehberimizin anlattığına göre kilisenin karşıdan insanın gözünü alan sarı rengi, ilginç bir şekilde burada aslında Mayaların güneş tanrısına ithaf edilmiş ama bu renk aynı zamanda İsa’nın batıdan buraya doğan bir ışık oluşunu da sembolize ediyormuş. 
Dış cephenin böyle “iki taraflı” hikayelerle aynı anda hem Maya ve hem de Katolik inancına hitap etmesi, benim için köy halkının kurgudaki ustalığını gösteriyor. Üzerindeki boyamalarda Mayaların kutsal jaguarları Katolik kilisesinin sütunlarını koruyor ya da müzik çalan Hıristiyan azizlere Maya tanrılarının dini içeceği kakao ikram ediliyor. Tüm bu dini figürlerde Orta Amerika’ya has eğlenceli bir karmaşa ve şölen havası var.
Kiliseyi gezdikten sonra karşısında sıralanmış seyyar satıcılardan birini seçip tortilla sipariş ettik; yolun ortasına koyduğu renkli plastik taburelere oturarak, huzurla bu naif kiliseyi ve çevresindeki dağların oluşturduğu güzel manzarayı seyrettik.
“La Iglesia de la Ermita de Salcaja”
Xela’dan minibüslerle yaklaşık yirmi dakika uzaklıktaki Salcaja isimli kasabada Guatemala’nın ve hatta tüm Orta Amerika’nın 1524 yılında inşa edildiği söylenen ilk kilisesine geldik. Meydanın ortasında, büyük bir kaya parçası gibi duran “La Iglesia de la Ermita de Salcaja” isimli kilise, içindeki ikonların yağmalanmaması için her tarafı kapalı bir kale parçası gibi inşa edilmiş; sadece arka tarafta iki küçük penceresi var.
Burası aynı zamanda “Caldo de frutas” isimli bir meyve likörüyle de meşhurmuş. Geldiğimizde bilmiyorduk ama kilisenin yanında tanıştığımız bir turist çift birazdan bunu üreten bir evi ziyaret edeceğini söyleyince onlara katıldık. Yoğun şekerli ve yüksek alkollü bu kokteylden ikişer bardak aldıktan sonra insan hafif keyifleniyor; aslına bakarsanız minibüsle yaptığımız engebeli dönüş yolumuz bu halimizle çok daha eğlenceli geçti.
Bol tütsü ve çatapatla kutlanan: “Feria de la Virgen del Rosario”
Eylül’ün son haftası Xela’da “Feria de la Virgen del Rosario” isimli festivali görmeyi önceden planlamıştık; sabah erken saatlerde duyduğumuz bando ve çatapat sesleriyle uyandık bayram gününe. Guatemala’da seyahat ederken mutlaka bir kutlamaya denk gelirsiniz; dini ya da resmi bir kutlama yoksa, belediyeler bir sebep yaratıp halkı eğlendirmek için şehirlerde bando ve kortej gösterileri düzenliyor.
Katedralin önünden başlayarak bugün sokakları renkli talaşlardan hazırladıkları “alfombras” isimli halılarla süslemişler; azize Rosario’nun heykelini de uzun bir kortejle bunun üzerinde taşıdılar. Guatemalalılar için bayram her çeşit kostüm ve eğlencenin bir arada olduğu, yüksek volümlü müzik, çatapat, envaiçeşit sokak yemekleri; tekila ve taco stantları demek. Öğlene doğru birden fazla orkestranın müzikleri birbirine karışmaya başlayınca, biz de bachata, salsa ve ne duyarsak ayak uydurmaya çalıştık.
Bayramlarda en sevilen sokak yiyeceği burada “çılgın mısır” anlamına gelen “elote loco”; üzerine ketçap, mayonez, acı biber sosu ve krem peynir sürüp, misket limonuyla hafif ekşi, tuzlu ve tatlı olarak satılıyor. Yemesi asla kolay değil ama sokakta müzikle eğlenceli olduğu kesin!
Camioneta (Chicken buses)
Bizim “balık istifi” şeklinde adlandırabileceğimiz, yabancıların “chicken buses” dediği “camioneta” isimli, Guatemalalıların çılgınca süslediği eski Amerikan okul servisleriyle Xela’dan Chichicastenango’ya doğru yola çıktık. Bu otobüsler dağların üzerindeki keskin virajları hiç hız kesmeden geçmekle ünlü; o yüzden yerel halk bunlara “mobil mezarlık” adını takmış. Muavin herkesin çantasını otobüsün üstüne bağlayacağını söyleyince, birden gözümün önüne sırt çantamın virajlardan birinde uçurumdan aşağı düşebileceği ihtimali geldi.
Sessizce çantamı yere, bacaklarımın arasına sıkıştırıp, saklamaya çalıştıysam da muavin benimle hiç muhatap bile olmadan onu oradan hızlıca çekip aldı ve otobüsün üstüne bağladı. Arabanın tepesine valizler, plastik sepetlerde meyveler, etler ve hatta yolcuların elindeki canlı tavukları bile bağladıklarını gördüm. Ama asıl eğlence yolculuk sırasında başladı. Meğer bu muavinler usta birer akrobatmış. Yolcular seyahat sırasında yukarıda bağlı duran çantalarından sandviç, su ya da başka bir şey istediğinde muavini çağırıyorlar, o da araç hareket halindeyken herhangi bir camdan dışarı çıkıp, o kişinin tarif ettiği çantayı buluyor, içinden istediğini alıyor, sonra da başka bir camdan kendini tekrar otobüsün içine atıp, o yolcuya eşyasını veriyor. Virajlı yollarda bu atraksiyonu izlerken sadece pes dedim!
Chichicastenango “Chichi”
Perşembe ve Pazar günleri kurulan, Orta Amerika hatta tüm Latin Amerika’nın en büyük pazarını gezmek için Chichicastenango isimli dağ kasabasına geldik. Pazar yerinin ortasında antik bir Maya sunağının üzerine inşa edilmiş “Iglesia de Santo Tomas” isimli küçük bir kilise var. Bu kireç beyazı kilise, arka plandaki mavi gökyüzü ve basamaklarından yükselen siyah tütsü dumanlarıyla birleşince ortaya mistik bir hava çıkıyor. Katolik kilisesi olmasına rağmen burada hala Maya inancına uygun şaman tütsüleri yakılıyor, Maya tanrılarına çiçek ve rom sunulup, mumlar yakılarak dualar ediliyor. Öğle saatlerinde kilisenin basamaklarından yukarı çıkmak, kesif tütsü dumanları yüzünden neredeyse imkansızdı.
Pazardan almanızı önereceğim üç şey: ahşap maskeler, renkli Maya battaniyeleri ve bu coğrafyanın tüm dünyaya tanıttığı “kakao”yu içmek için seramik kupalar.
Fotoğraflar: Alamy, mustseeplaces
