Türkmen Dağı'nda büyük oyun

Birinci Dünya Savaşı’nın eli kulağında. Farklı cephelerde savaş veren Osmanlı, eski gücünü kanıtlamaya yönelik hamleler yapma çabasında. Bunlardan biri savaş uçakları. Uçak demek havadan kazanılacak zafer demek. Ama 1912’de İngiltere’ye eğitime gönderilen teknisyenleri saymazsak ortada ne makinist mevcut ne pilot. O teknisyenlerden biri Tayyareci Fethi Bey. Balkan Savaşları’nda görev yaptıktan sonra Toros Dağları’nı aşarak ilk irtifa rekorumuzu kırmış.

Fethi Bey, Torosların ardından bir sonraki keşif uçuşunu yardımcı pilotu Yüzbaşı Sadık Bey ile Şam üzerinde gerçekleştirir. Ancak uçakları Taberiye Gölü’nün yakınlarında düşer. Türkiye’nin ilk hava şehitleri olan Fethi ve Sadık Bey’in cenazeleri Suriye’de Türkmenlerin en yoğun olarak yaşadığı yerlerden Şam’daki Selahattin Eyyübi Türbesi’ne defnedilir. İki pilotun şehit olması Türkiye’de büyük üzüntü yaratır. Hatta, ‘Meğri’ isimli bölgeye Fethi Bey’in anısına Fethiye ismi verilir.

Bugün, Suriye sınırında düşen başka bir uçak yüzünden Türkiye ve Rusya karşı karşıya. Bölge yine Birinci Dünya Savaşı’nın başındaki gibi karışık. Peki Türkmenler ne durumda? Ne kadarı Türkiye’ye sığındı? Cephede kimler savaşıyor? Rusya’nın hedefinde Türkmenler mi var? Suriye’de yakın gelecekte bir çözüm mümkün mü? Bugün bu sorulara cevap arayalım.

PARÇALANMAYA KARŞI DOĞAL BİR ENGEL 

Türkiye’nin bugünkü Suriye politikasında Türkmenler nasıl bir öneme sahip?

Doç. Dr. Serhat Erkmen (21. YY Türkiye Enstitüsü Ortadoğu ve Afrika Masası Başkanı): Türkmenlerin Suriye’de yerleştiği coğrafya Türkiye’nin tehdit olarak algıladığı bir parçalanmanın önüne geçilmesi için doğal bir engel niteliğinde. Sonra Türkiye kamuoyunda Irak ve Suriye’deki Türkmenlerin özel bir yeri var. Tarihsel nedenler ve akrabalık bağları Türkiye ile Türkmenleri doğal müttefik haline getiriyor. Ancak bu konuda aşırıya kaçılmasının yayılmacı milliyetçilik olarak algılanması riski de var.

Çatışmalar daha da şiddetlenecek

Suriye’de kısa vadede bir çözüm mümkün mü?

Doç. Dr. Serhat Erkmen: 1 Ocak 2016 tarihi çok önemli. O zamana kadar herkes zamanla yarışıyor. Bence Suriye büyük devletler arasında etki alanlarına bölünüyor. Sahada topyekün bir galibiyet hiçbir taraf için mümkün görünmüyor. Savaş daha uzun sürecek ama arada oluşan dengeler siyasi çözümü belirleyecek olan askeri bir fiili durum yaratıyor. Bu nedenle bu ay çatışmaların daha da şiddetlenmesi mümkün.

RUSYA’NIN DERDİ IŞİD DEĞİL

Oğuz Çelikkol Şam Büyükelçisi (2000-2004):

Kürtlerle Türkmenleri kıyasladığınızda bugün rejim açısından hangi konumdalar?

Türkmenlerin bulunduğu bölgeler, rejim için son derece önemli. Sahil bölgeleri ve rejimin en kuvvetli olduğu Lazkiye’yi kontrol edebilen yerler. O yüzden Türkmenlerin üzerindeki baskıları çok arttırmış vaziyetteler. Kürtlerin kontrol ettiği bölgeler ise uzakta. Zaten arada IŞİD de var. Dolayısıyla rejim için önceliği olan bölgeler değil.

Peki Rusya şu anda ne istiyor? Mücadelesi IŞİD’le mi?
Rusya’nın Suriye’deki varlığı IŞİD’le mücadele için değil. Tamamen rejimi korumak, dolayısıyla kendisinin bölgedeki varlığını korumak amacıyla... Bunu da ancak rejimin devrilmesini engelleyerek ve rejimi güçlendirerek yapabilir. Yoksa IŞİD’le mücadele çok sonradan gelen bir amaç. Çünkü yaptıkları müdahalelerin, hava operasyonlarının yüzde 90’ının IŞİD dışındaki unsurlara yönelik olduğunu Amerikalılar söylüyor.

Bu durumda Türkmenler hedef haline geliyor...
Türkmenlerin kontrol ettiği bölgeler, sahili Lazkiye’ye Şam’a giden yolları, İdlib’i, Halep’in güneyini kontrol eden bölgeler. O bakımdan rejimin güçlendirilmesi için önemli bölgeler.

Türkiye’nin Rusya’yla geldiği çatışma halini nasıl görüyorsunuz?
Türkiye’nin uluslararası hukuktan doğan bir hakkı kullandığı kesin. Angajman kurallarının Ruslara defalarca anlatıldığı kesin. İkincisi uçağın Rus uçağı olarak hedef alınmadığı da kesin. Bunları uluslararası veriler doğruluyor. Türkiye olayı yatıştırıcı, tırmandırmayı engelleyici bir politika güdüyor. Ama Rusya’nın politikası kızgınlığın ötesine geçiyor. Geçen seneden bu yana Ukrayna krizinden beri uluslararası alanda uyguladığı politikalarla uyum halinde hareket ediyor.

Rejimin geleceğini nasıl görüyorsunuz?
Suriye sorununu askeri yöntemle çözmek çok zor. Mutlaka masada çözmek lazım. O bakımdan bu noktada ABD’nin strateji ortaya koyması çok önemli. ABD’nin pozisyonu anahtar rol oynayacak.

MOSKOVA 1 TAŞLA 5 KUŞ VURACAK

Rusya Türkmen Dağı operasyonlarıyla neyi hedefliyor?

Fehim Taştekin (Gazeteci): Suriye ordusu Rusya’nın hava desteği ile Türkmen Dağı’nda kontrolü sağladığında bir taşla birkaç kuş vurabilecek. Rusya’nın bu hedefleri özetle şöyle:

-Nusra Cephesi ve Ahrar el Şam’ın liderliğindeki Fetih Ordusu’nun ele geçirdiği İdlib ve Cisr el Şuğur’a girmek kolaylaşacak.
-Bölgeye sokulan lojistiğin önü kesilecek. Hatay’a bağlı Yayladağı’nda kaçakçılık yolları dört yıldır Bayırbucak bölgesindeki muhaliflere destek hattı olarak işlev görüyor.
-Muhaliflerin Akdeniz’e kavuşma hayalleri tamamen suya düşecek.

-Rusya’nın da üstlendiği Lazkiye bölgesine yönelik saldırıların önü kesilecek. Türkmen Dağı fırlatma rampası işlevi görüyor.
-Türkmen Dağı düşünce Suriye ordusunun namlusu Türkiye’nin düşündüğü korunaklı bölgeye çevrilmiş olacak.

YARDIM ÇOK ZOR

Türkiye, Türkmenlere ne tür yardımlar yapıyor?

Dr. Ziya Abbas (Aksaray Üniversitesi): Suriye’de içsavaş patlak verdikten sonra Türkiye Türkmenlere insani yardım yaptı. Türkmen savaşçılar Türk hastanelerinde tedavi gördü. Şu an yerel kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre bu tür yardımlar devam ediyor ancak Rus hava saldırıları nedeniyle durum oldukça zor.

Oytun Orhan (ORSAM Suriye Uzmanı): Türkiye ayaklanmanın başından itibaren Özgür Suriye Ordusu’na destek verdi. Türkmen askeri birlikler de ayaklanmada Özgür Suriye Ordusu ile birlikte hareket etti. Bu açıdan Türkmen birlikler Türkiye’nin desteğini aldı. Ayrıca Suriye Türkmen Meclisi’nin kuruluş aşamalarını oluşturan toplantılara Türkiye Başbakan, Dışişleri Bakanı seviyesinde katılım sağlayarak destek verdi.

Doç. Dr. Serhat Erkmen: Türkiye, rejimin devrilmesi politikasına geçtikten sonra Türkmenleri rejim karşıtı muhalefete entegre etmek için özel bir çaba harcadı. Bu çabanın iki yönü vardı: Irak’taki örneklerden yola çıkarak muhalefetin Türkmenleri dışlamasını engellemek ve Türkmenler içinde olası radikal oluşumların önüne geçerek ılımlı bir çizgiye oturtmak.

SAVUNMAYA NUSRA DESTEĞİ

Bayırbucak’ta savaşanlar Türkmenler mi?

Yabancı cihatçılar Türkmenlere yardım ediyor mu?Dr. Ziya Abbas: Bayırbucak’taki sivil Türkmen nüfusun tamamına yakını Türkiye’ye sığınmış durumda. Orada Türkmen birlikleri savaşıyor. Ancak zaman zaman Özgür Suriye Ordusu gibi muhalif gruplardan da destek alıyorlar. Rusya’nın Suriye ordusu ile birlikte son günlerde Bayırbucak’taki operasyonlarının etkili olmasıyla Nusra’nın Türkmenlere destek için silah ve militan gönderdiği biliniyor. Oytun Orhan: Bayırbucak’taki Türkmen muhalifler o bölgenin yerel halkından oluşuyor. Ancak Rusya’nın yoğun hava operasyonları neticesinde İdlib bölgesinden Cebel İslami gibi bazı gruplar Türkmenlere destek olmak için bölgeye gitti. Bu gruplar içinde yabancı savaşçılar var. Özgür Suriye Ordusu bileşenlerinin İslamcı gruplarla sahada taktiksel işbirliği zaten sözkonusu. Ancak Rusya Bayırbucak’ı yabancı savaşçılar olduğu için bombalamadı. Doç. Dr. Serhat Erkmen: Bayırbucak’ta aralarında mücahitlerin de bulunduğu diğer gruplardan destek geldi. Fakat buradan yola çıkarak Türkmenlerin mücahit gruplara katıldığı düşünülmemeli. Sosyolojik olarak bakıldığında da Anadolu kültürel mirasının devamı niteliğinde olan Suriye Türkmenleri gerçek anlamda ılımlı bir kültürel altyapıya sahip.

Bölgede tüm taraflar Bayırbucak’ı istiyor

Rusya’nın hedefinde Türkmenler mi var?

Dr. Ziya Abbas: Hedefinde Türkmenlerin olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Ruslar Esad’a muhalif tüm silahlı kesimleri vuracaklarını açıkladı.

Oytun Orhan: Rusya’nın Bayırbucak’a operasyon düzenlemesinin nedeni bölgenin stratejik öneminden ve muhaliflerin bu bölgeyi kontrol ediyor olmasından kaynaklanıyor. Bayırbucak birçok aktör için Doğu Akdeniz’e açılan kapı olarak görülüyor. Bu nedenle rejim, Rusya, Kürtler ve muhalifler açısından stratejik öneme sahip. Rusya da Doğu Akdeniz’e çıkışı kontrol altına almak istiyor.

Doç. Dr. Serhat Erkmen: Doğrudan Türkmenleri hedef aldığını sanmıyorum. Rusya, Suriye rejimine hayati bir destek vermek için sahaya indi. Bu çerçevede kendisine ait bir askeri stratejisi var. Bu askeri stratejide Türkmenlerin yaşadığı bölgeler rejimin güvenliği açısından hayati bir anlam ifade
ediyor.

BİTTİ